Яковлев Василий Васильевич

       Василий Васильевич Яковлев  1934 сыллаахха атырдьах ыйын Чурапчы оройуонугар Болтоҥо нэһилиэгэр холкуостаах дьиэ кэргэҥҥэ төрөөбүтэ. 1942 сыллаахха холкуоһун кытары Кэбээйи оройуонугар көһөрүүгэ барсыбыта, ол сыл II-с Лүүчүн начаалынай оскуолатыгар бастакы кылааска үөрэнэ киирбитэ. 1943-1947 сылларга Болтоҥо начаалынай, 1948-1950 сылларга Кытаанах сэттэ кылаастаах оскуолаларын үөрэнэн бүтэрбитэ. 1950-1953 сылларга Чурапчы Е. Курашов аатынан орто оскуолатын бүтэрэн баран, 1953 сыллаахха С.М. Киров аатынан Омскайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын институтугар киирэн, гидромелиоративнай факультекка үөрэммитэ, 1958 сыллаахха инженер гидротехник идэтин ылбыта. Салгыы төрөөбүт оройуонугар кэлэн тыа хаһаайыстыбатын инспекциятыгар инженер-мелиораторынан үлэтин саҕалаабыта. Чурапчы оройуонун үрдүк үөрэхтээх бастакы мелиоратора 1958-1960 сылларга оройуон тыа хаһаайыстыбатын инспекциятыгар ыстаарсай инспекторынан, тутуу уонна олох-дьаһах отделын сэбиэдиссэйинэн үлэтин саҕалаабыта. 1960 сыллаахха элбэҕи эрэннэрэр үлэһити Чурапчытааҕы РТС дириэктэринэн анаабыттара. Ити сыл СГУ медицинскэй факультетыгар үөрэнэр, Өксөкүлээх Өлөксөй убайа Иван Елисеевич Кулаковскай- Оонньуулаах Уйбаан сиэнин, Клара Трофимовна Кулаковскаяны, кэргэн ылбыта. Чурапчы оройуонун Сталин аатынан холкуос бэрэссэдээтэлин солбуйааччытынан 1961- 1962 сылларга үлэлээбитэ.

     1961-1962 сылларга «ССКП XXII съеһэ» аатынан бөдөҥсүйбүт холкуос бырабылыанньатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччытынан икки сыл үлэлээн баран, кэргэнин үөрэҕин бүтэттэрээри, 1962-1964 сылларга Дьокуускайга киирбитэ. Онон бу сылларга Саха государственнай университетын сир баайын хостуур сирдэри оҥоруу кафедратыгар ассистенынан үлэлээбитэ. 1964-1965 сылларга Алексеевскай оройуонун Эрилик Эристиин аатынан холкуоска инженер-мелиораторынан үлэлээбитэ.

     1965-1967 сылларга — Чурапчы оройуонун оҥорон таһаарар управлениетын ыстаарсай инженер мелиоратора. Аҕа табаарыһа, биир дойдулааҕа, идэлээҕэ Демьян Слепцову кытта куруутун эрэй-кыһалҕа, сут-кураан эҥэрдээх дойдуларын уунан хааччыйар боппуруоһунан күннэри-түүннэри бокуойа суох күүскэ дьарыктаммыттара. Элбэх ахсааннаах от үрэҕи, алааһы, тыаны кэрийэн, мээрэйдээн, бырайыактаан оҥорон, уонунан, сүүһүнэн ахсааннаах буор быһыттары туттаран, тыһыынчанан, мөлүйүөнүнэн кубометр ууну саппааһыран, тыһыынчанан гектар иэннээх ходуһа, мэччирэҥ сирдэрин нүөлсүппүттэрэ.

      Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын научнай чинчийэр институтун опорнай пуунун сэбиэдиссэйинэн 1967-1971 сылларга үлэлээбитэ. 1971-1976 сылларга, инженер- гидромелиоратордар Демьян Слепцов, Василий Яковлев суоттааһыннарынан, Амма өрүс уутун Таатта үрэх баһыгар бырахтаран, икки оройуон сирин-уотун уунан хааччыйар тыын боппуруос күүскэ турбута. Онно бэлэмнэнэн Одьулуун бөһүөлэгин арҕаа өттүгэр Таатта үрэх кураайы хонуутугар элбэх сыллаах оттору уонна да атын сүөһү сиир култуурунай үүнээйилэрин ыһарга, нүөлсүтэргэ анаммыт пуунугар салайааччы быһыытынан үлэтин салҕаабыта.

      В.В. Яковлев Дьокуускай куоракка 1976-1980 сылларга «Хотугу сулус» сурунаал кылаабынай эрэдээктэрин солбуйааччытынан олорбута. 1980-1985 сылларга Чурапчы оройуонун сельхозхимия инженерынан, 1985-1987 сылларга Таатта оройуонун П. Алексеев аатынан сопхуоһугар тутуу инженерынан үлэлээбитэ. 1987-1988 сылларга Таатта оройуонун агропромстрой маастара этэ. Онтон 1988-1993 сылларга Таатта оройуонун ДРС учаастагын маастарынан үлэлээбитэ. Кини 10 сыл үлэлээн 19 гидротехническай тутууну ыыттарбыта.     

       Василий Васильевич Яковлев аата саха литературатыгар 1956 сылтан иһиллэн барбыта. Чурапчыга үлэлии олорон, айар үлэнэн, поэзиянан үлүһүйбүтэ. Кини бастакы «Кыра хоһоонноро» 1959 сыллаахха «Хотугу сулус» сурунаал 3-ус нүөмэригэр бэчээттэммиттэрэ. «Утары саһарҕа кыыһар» диэн хоһооннорун хомуурунньуга 1963 сыллаахха бэчээттэнэн тахсыбыта. 1967 сыллаахха Улуу Октябрьскай социалистическай революция 50 сылын туолуутун чиэһигэр ыытыллыбыт орөспүүбүлүкэтээҕи литературнай куонкуруска «Сардана ардаҕа» диэн саха космофизиктарын туһунан сэһэнинэн кыттан II-с миэстэни ылбыта. Сэһэн 1970 сыллаахха туспа кинигэнэн тахсыбыта. Кини бу айымньытыгар Саха сирин космофизиктарын сыралаах научнай үлэлэрин, олохторун, мөккүөрдэрин уустаан-ураннаан көрдөрбүтэ. 1967 сыллаахха «Өрүстэр кирбиилэрэ» романа «Хотугу сулуска», 1969 сыллаахха туспа кинигэнэн тахсыбыта. Ааҕааччылар роман туһунан тыа сирин олоҕун кырдьыктаахтык, хорсуннук сырдатарынан тэннээҕэ суох айымньы диэн сыанабылы биэрбиттэрэ.

      Василий Яковлев 1970 сыллаахтан ССРС Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ буолбута. 1971-1973 сылларга А.М. Горькай аатынан Литературнай институкка Үрдүкү литературнай кууруска үөрэммитэ. 1976-1980 сылларга «Хотугу сулус» сурунаалга кылаабынай эрэдээктэри солбуйааччынан ананан үлэлээбитэ. В.В. Яковлев — бэйэтин кэмин сытыы түгэннэрин тумнубат, ону ааһан оннук түгэннэри уус-уран уобарас көмөтүнэн дириҥник, кырдьыктаахтык арыйар уратылаах суруйааччы. Ону «Уот иитиитэ» (1978с.), «Кэрэхтээххэ» (1994 с.) романнарыгар ордук бигэргэппитэ. Василий Яковлев Чурапчыга үлэлии олоруоҕуттан Бүлүү ГЭС-тын тутууну интэриэһиргээбитэ. Элбэхтик ГЭС тутааччыларыгар айар үлэ командировкатынан сылдьыбыта. Ол түмүгэр айыллан тахсыбыт, Саха сиригэр ГЭС тутуутугар араас омук бастыҥ дьоно биир эйэлээх дьиэ кэргэҥҥэ түмсэн, хорсуннук үлэлииллэрин сэһэргиир, ирбэт тоҥҥо баараҕай гидростанцияны тутааччылар уобарастарын арыйан көрдөрөр «Уот иитиитэ» романын 1978 сыллаахха «Хотугу сулуска» бэчээттэнэн саҕаламмыта. Роман 1979 сыллаахха туспа кинигэнэн тахсыбыта. Суруйааччы бу романыгар ГЭС тутуута айылҕаҕа, дьон олоҕор улахан хоромньуну аҕаларын хорсуннук көрдөрөр уус-уран соругу туруоруммута. Оннук лоскуйдары цензура тутуһан, сотон кэбиһэргэ күһэллибиттэрэ. Уус-уран үлэтигэр былаас өйөбүлүн ылбатаҕа, элбэх мэһэйи, харгыстары көрсүбүтэ. Олох араас очурдарыгар оҕустара сылдьыбыта.

       Василий Яковлев холкуоһунай-сопхуоһунай тутуу уһулуччулаах тэрийээччитэ Семен Гаврильевич Жирков дириэктэрдээх Таатта оройуонунааҕы Петр Алексеев аатынан сопхуоска инженерынан үлэлии сылдьан тыа сирин олоҕор уларыйыылары сыныйан үөрэппитэ. Ол түмүгэр «Хотон», кэлин «Кэрэхтээххэ» диэн ааттаан бөдөҥ романы суруйбута. Роман суруйааччы өлбүтүн кэннэ 1994 сыллаахха бэчээттэнэн тахсыбыта. «Тыа салгына» кэпсээннэрин кинигэтин суруйааччы 50 сааһыгар кинигэ издательствотын үлэһитэ Т.И. Румянцева тус дьулуурунан таһаарбыта. Сэмэн Тумат суруйааччы хоһооннорун, айымньытын туһунан рецензиялары, ахтыылары хомуйан, 1998 сыллаахха «Бичик» кинигэ кыһатынан «Утары саһарҕа кыыһар» диэн бэртээхэй кинигэ оҥорон бэчээттэипитэ. Василий Яковлев Б. Лунин «Смерть ойуна» кинигэтин, Н. Асеев «Годовщина смерти вождя», И. Уткин «Якуты» поэматын уо.д.а. сахалыы айымньылары тылбаастаабыт өҥөлөөх.

                                                  Айымньылара

Утары саһарҕа кыыһар : хоһооннор. — Дьокуускай : Кинигэ изд-вота, 1963. — 64 с. 

Өрүстэр кирбиилэригэр : роман. — Дьокуускай : Кинигэ изд-вота, 1969. -372с. 

Сардаҥа ардаҕа : сэһэн. — Дьокуускай : Кинигэ изд-вота, 1970. — 132 с. 

Уот иитиитэ : роман. — Дьокуускай : Кинигэ изд-вота, 1979. — 312 с. 

Тыа салгына : кэпсээннэр. — Дьокуускай : Кинигэ изд-вота, 1984. — 264 с.

Кэрэхтээххэ : роман. — Дьокуускай : Бичик, 1994 .-416 с. 

Айымньы умсулҕана: кэпсээн //Сүүрбэһис үйэ кэпсээнньиттэрэ : Саха прозаиктарын айымньыларын антологията/хомуйан оҥордулар : П. Д.Аввакумов, С. А. Попов-Тумат ; ред. И. Г. Спиридонов ; худож. М. Г. Старостин. — Дьокуускай, 2000. — С. 167-171. 

Түүн суолга ; Күннээх Саха сирэ ; Кустук ; Ардах ; Хатыҥ ; Күһүҥҥү ;Дойду тыына ; Мин аатым ; Чиэс туһунан ; Чэпчэки хоһоон : хоһоон //Сүүрбэһис үйэ хоһоонньуттара : саха поэзиятын антологията : поэзия / хомуйан оҥордулар : Н. Е. Винокуров-Урсун, С. И. Тарасов, Н. И. Харлампьева ; худож. М. Г. Старостин. — Дьокуускай, 2000. — С. 307-309.

Сардаҥа ардаҕа : кэпсээн // Хотугу сулус. — 1969. — № 5. — С. 23-56.. 

Кытта кырдьыбыт тэҥкэ тиит : кэпсээн // Хотугу сулус. — 1973. — № 8. — С. 77-104 ; 2 0 1 3 .- 2 0 1 3 ,-№ 2 .-С . 11-34. 

Уот иитиитэ : роман // Хотугу сулус. — 1977. — № 11. — С. 10-62 ; № 12. — С. 8 — 42 ; 1978. -№ 1.- С . 3-59. 

Киһи бэйэтин туһугар кытары сэриилэһэр : кэпсээн // Хотугу сулус. -1979. — № 4 . — С . 28-56. 

Атыыр оҕус : кэпсээн // Хотугу сулус. — 1980. — № 10. — С. 58-66. 

Күөрэс гынна силис санаам : хоһооннор //Хотугу сулус — 1981. -№ 10. — С. 55-57. 

“Буурай от” : кэпсээн // Хотугу сулус. — 1983 — № 3. — С. 46-68. 

Сардаана ; Дьахтар санаата ; Сабатаас : хоһооннор // Хотугу сулус. — 1983. — № 7. — С. 58-59 

Мээчик : кэпсээн // Хотугу сулус. — 1984 — № 8. — С. 77-88. 

Олохпут диэн оннук : кэпсээн // Хотугу сулус. — 1987. — № 3. — С. 6-27. 

Хотон : роман // Чолбон. — 1992. — № 3. — С. 3-112; № 4. — С. 3-86. 

Кытта кырдьыбыт тэҥкэ тиит : сэһэн // Күрүлгэн. — 2013. — № 2. — С. 11-33.

Долборуктаахха ; Саҥа лаҥкылы ; Аар хатыҥ : хоһооннор // Саҥа олох. — Чурапчы. — 2014. — Ахсынньы 25 к. — С. 2. 

Саҥа дьыл үүнүүтүгэр санаа ; Аар хатыҥ ; Долборуктаахха ; Ойуур Булгунньахха; Саҥа Лаҥкылы ; Үгүс Күрүө булгунньаҕа ; Арҕас Томтор : хоһооннор // Саҥа олох. — Чурапчы. — 2017. — Атырдьах ыйын 22 к. — С. 3.

Олоҕун уонна айар үлэтин туһунан

Василий Васильевич Яковлев : суруйааччы, поэт, тылбаасчыт : ахтыылар : [суруйааччы 75 сааһын туолуутугар] / [хомуйан оҥордулар : Н. В. Яковлева ; ред. К. Д. Дьячковскай]. — Дьокуускай, 2009. — 134 с. 

Бурцев, Д. «Уот иитиитэ» роман проблематиката / Д. Бурцев // Эдэрдэр санааларын этэллэр : ыстатыйалар, рецензиялар, бэлиэтээһиннэр хомуурунньуктара / хомуйан оҥордо Н. 3. Копырин ; М. Алексеев, Н. Винокуров, Г. Филиппов. — Якутскай, 1985. — С. 15-21. 

Василий Васильевич Яковлев (1934-1994) // Чурапчинский улус : история, культура, фольклор / Администрация МО «Чурапчинского улус» (район), АНPC (Я) ; Ин-т гуманит. исслед.; редкол : Б. Н. Попов (отв ред), А. С.  Иустинова, Н. И. Дьячковский и др. — Якутск, 2005. — С. 267. 

Дьячковскай, К. Кырдьыгы оро туппута, хоһуйбута, суруйбута : [В. Яковлев төрөөбүтэ 75 сылыгар] // Олоҕум бэлиэлэрэ : анабыллар, ахтыылар, айымньылар / Ким Дьячковскай-Анаарар. — Дьокуускай, 2014. — С. 322-324.

Данилов, С. П. Саамай көннөрүттэн дьиктини булуохха! : [«Кыра хоһооннорун» кинигэ туһунан] // Суруйааччы уонна кинигэлэр / С. П. Данилов. — Якутскай : Кинигэ изд-вота, 1980. — С. 344-350. 

Попов, Б. Н. Ыраас санааны ымыы оностон // Бигэ эрэллээх дьоннор / Б. Н. Попов. — Дьокуускай, 1988. — С. 50-70. 

Урсун. Аата ааттаныахтаах // Отут ордуга үс сыл : ыстатыйалар, рецензиялар, суруйааччылар мэтириэттэрэ / Урсун. — Дьокуускай, 2007. — С. 196-199. 

Яковлев Василий Васильевич // Чурапчыны аатырдыбыт көһөрүллүү оҕолоро / Д. П. Чечебутов ; ред. А. М. Слепцов. — Дьокуускай, 2017. — С. 24-25. 

Яковлев Василий Васильевич —ССРС Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ // Чурапчыттан сириэдийэн / хомуйан оҥордо М. А. Герасимова. — Дьокуускай, 2009. — С. 49-50. 

Гольдеров, В. Сырдаан, кэрэтийэн көстөн кэлэр : [Василий Яковлев 75 сылыгар] / В. Гольдеров-Ороһу Уола. — Чолбон. — 2009. — № 8. — С. 74.

Гуринов, А. «Өстөһүү суоҕа ол улуу хотойго…” : [В. В. Яковлев айымньытын туһунан] / А. Гуринов-Арчылан // Күрүлгэн. — 2013. — № 2. — С. 34-39. 

Гуринов, А. Суруйааччы Василий Яковлев төрөөбүтэ 80 сыла / Афанасий Гуринов — Арчылан // Кыым. — 2014. — Атырдьах ыйын 28 к. — С. 38. 

Гурьев, Г. Чаҕылхай талаан / Г. Гурьев // Кыым. — 2014. — Атырдьах ыйын 28 к. — С 45. 

Диринскэй, Д. Көннөрүнү дьиктитик суруйбута : [суруйааччы Василий Яковлев төрөөбүтэ 60 сылын туолуутугар] / Д. Д. Эверстов-Диринскэй // Саҥа олох. -Чурапчы. — 1994. — Атырдьах ыйын 20 к. -С. 3. 

Дьячковскай, К. «Мин аатым күн сиригэр …» : [В. В. Яковлев төрөөбүтэ 80 сылыгар] / Ким Дьячковскай-Анаарар // Саха сирэ. — 2014. — Атырдьах ыйын 21 к. — С. 29. 

Дьячковскай, Н. Поэт өлүүтэ : анабыл хоһоон / Николай Дьячковскай // Саҥа олох. — Чурапчы. — 1995. — Сэтинньи 5 к. — С.5. 

Жебсаин, В. Сурт кэриэстээх : [суруйааччы В. В. Яковлев 75 сылыгар] / В. Жебсаин // Саха сирэ. — 2009. — Атырдьах ыйын 22 к. — С. 3. 

Жебсаин, В. Үтүө киһи аатын үйэтитиэҕиҥ / Василий Жебсаин // Киин куорат. — 2014. — Атырдьах ыйын 7 к. — С. 24. 

Колесова, А. Е. Төрөөбүт Кындалын хоһоонугар туойбута / А. Е. Колесова //Саҥа олох. — Чурапчы. — 2017. — Атырдьах ыйын 22 к. — С. 3. Кривошапкин , Н. Баһылай Дьаакыбылап 80 сылын корсо / Н. Кривошапкин // Забота Арчы. — 2014. — Атырдьах ыйын 28 к. — С. 13. 

Местников, И. «Утары саһарҕа кыыһар» диэн В. В. Яковлев кинигэтэ / И. Местников // Кыым. — 1988. — Балаҕан ыйын 25 к. 

Неустроева, А. «Өрүстэр кирбиилэригэр» ромаҥҥа тыа сирин проблемалара уонна билиҥҥи кэм : [суруйааччы төрөөбүтэ 70 сылыгар] / Александра Неустроева // Чолбон. — 2004. — № 8. — С. 94 — 96 ; Саҥа олох. — Чурапчы. — 2004. — Алтынньы 5 к. — С. 4. 

Павлов, Б. Биллибэтэҕин өp буолла ээ, Баһылай / Б. Павлов // Саҥа олох. -Чурапчы. — 1990. — Балаҕан ыйын 22 к. 

Пономарев, И. Чурапчылар киэн туттар суруйааччыбыт : [В. В. Яковлев төрөөбүтэ 80 сылыгар] / Иван Пономарев // Саҥа олох. — Чурапчы. — 2014. — Атырдьах 21 к. — С.З. 

Суруйааччыны чиэстээһин : [В. В. Яковлев төрөөбүтэ 60 сылыгар] // Саҥа олох. — Чурапчы. — 1994. — Балаҕан ыйын 29 к. — С. 1.

Тумат, С. Василий Яковлев : [В. В. Яковлев төрөөбүтэ 80 сылыгар] / Сэмэн Тумат // Чолбон. — 2014. — № 8. — С. 74-87.  

Тумат, С. «Дьикти» диир гына / Сэмэн Тумат // Саха сирэ. — 1994. — От ыйын 26 к. 

Тумат, С. Ийэ тылбыт кыаҕын тириэрэн, саҥа аартыктары арыйан / Сэмэн Тумат // Саҥа олох. — Чурапчы. — 2000. — Балаҕан ыйын 2 к. — С 5 ; Балаҕан ыйын 9 к. — С 4-5. 

Тумат, С. Кэрэ кэпсээнньит, үтүө  сэһэнньит / Сэмэн Тумат // Саҥа олох. — Чурапчы. — 1984. — От ыйын 25 к. 

Тумат, С. Кини өлбөт-сүппэт сүдү кыаҕа / Сэмэн Тумат // Чолбон. — 1995. -№ 8. 

Тумат, С. Олохтон тахсыбыт суруйааччы / Сэмэн Тумат // Саҥа олох. — Чурапчы. — 2004. — Атырдьах ыйын 19 к ; От ыйын 19 к. — С. 3. 

Тумат, С. Суруйааччыны чиэстээһин : [В. Яковлев төрөөбүтэ 60 сылын Болтоҥо Кындалыгар бэлиэтээһин] / С. Тумат // Саҥа олох. — Чурапчы. — 1994. — Балаҕан ыйын 29 к. 

Тумат, С. Сүүрбэһис уйэ биир бастыҥ суруйааччыта : [В. В. Яковлев төрөөбүтэ 75 сылыгар] / Сэмэн Тумат // Саха сирэ. — 2009. — От ыйын 30 к. — С. 5 ; Сана олох — Чурапчы. — 2009. — Атырдьах ыйын 20 к. — С. 2. 

Тумат, С. Эн суруйан көр саамай  көннөрү  туһунан көннөрү, арай дьон бэркиһээн «дьикти» диир гына / Сэмэн Тумат // Саҥа олох. — Чурапчы. — 1994. — Балаҕан ыйын 24 к . — С . 2. 

Федоров, П. П. Ахтан-санаан аастыбыт : [Кындалга суруйааччы В. В. Яковлев 70 сааһын бэлиэтээһин] / П. П. Федоров-Сомоҕо // Саҥа олох. — Чурапчы. — 2004. — Балаҕан ыйын 9 к. — С. 3. 

Федоров, П. П. Суруйааччы дьоло — кини суруйууларыгар : [В. В. Яковлев төрөөбүтэ 75 сылыгар] / П. П. Федоров — Сомоҕо // Саҥа олох. — Чурапчы. — 2009. — Атырдьах ыйын 18 к . — С . 2. 

Федосеев, И. Быраатым Баһылай барахсан / Иван Федосеев // Чолбон. — 1994 . — № 8 . — С . 162-175. 

Федосеев, И. Эрэллээх доҕор, кыыс кэрэ киһи этэ / И. Е. Федосеев-Доосо // Чолбон. — 1999. -№ 8 . — С . 82. 

Яковлев Василий Васильевич : (некролог) // Чолбон. — 1994. — № 1. — С. 130; Саҥа олох. — Чурапчы. — 1994. — Тохсунньу 29. — С. 4. 

Яковлева, К. Т. Туруу үлэһит, чаҕылхай талаан : [В. В. Яковлев төрөөбүтэ 80 сылыгар] / К. Т. Яковлева // Саҥа олох. — Чурапчы. — 2014. — Атырдьах ыйын 23 к. — С. 3.