Яковлев Василий Семенович — Далан

  В.С. Яковлев-Далан 1928 сыллаахха муус устар 1 күнүгэр Чурапчы улууһун Кытаанах нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Холкуостаах бааһынай уола Василий Яковлев Чурапчытааҕы педучилищены 1948 сыллаахха бүтэрбитэ, бастыҥ үөрэнээччи быһыытынан Дьокуускайдааҕы пединститукка быһа үөрэххэ анаммыта. Историческай факультеты бүтэрээри аҕай сырыттаҕына 1952 сыллаахха национализмҥа буруйданан репрессияҕа түбэспитэ. 1954 сыллаахха толору реабилитацияламмыта. 1955 сыллаахха институтун бүтэрэн баран Усуйаана, Нам, Чурапчы улуустарыгар өр дириэктэринэн, учууталынан, сылларга үөрэх салаатын оскуолаҕа иниспиэктэринэн завуһунан, үлэлээбитэ. Дьокуускайдааҕы учууталлар билиилэрин үрдэтэр институт кафедратын сэбиэдиссэйинэн үлэлээн, баай педагогическай уопуту хаһааммыта. 1975 1977 сылларга ССРС НА СС Саха сиринээҕи филиалыгар аспирантура сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ. 1981 сыллаахха Казань куоракка «Саха норуотун үөрэхтээһин сайдыытыгар нуучча прогрессивнай интеллигенциятын оруола» диэн тиэмэҕэ педагогическай наука кандидатын истиэпэнин ылыыга диссертацияны көмүскээбитэ. 1977 сыллаахха «Чолбон» 1 сурунаал эрэдээксийэтигэр проза отделын сэбиэдиссэйинэн көспүтэ, оттон 993 сылтан ыла сурунаал кылаабынай эрэдээктэрэ этэ.

Саха литературатыгар 1976 сыллаахтан киирбитэ. Эдэр көлүөнэни иитиигэ өр сылларга үтүө суобастаахтык үлэлээбит Василий Семенович Яковлев 1976 сыллаахха Далан диэн псевдонимынан «Дьикти саас» сэһэнин «Хотугу сулус» сурунаалга бэчээттэппитэ. Далан бу сэһэнигэр тыа сиринээҕи оскуоланы бүтэрээччилэр тустарынан суруйбута. Кини уон икки сыллаах педагогическай үлэтин матырыйаалларыгар олоҕуран суруллубут ити айымньытын ааҕааччылар уонна литературнай кириитикэ үчүгэйдик көрсүбүттэрэ. Суруйааччы кэлин кэминээҕи «Хотугу номохтор», «Аар тайҕам суугуна», «Тулаайах оҕо», «Кэриэн ымыйа» диэн айымньыларыгар көлүөнэлэр утумнаһыыларын тиэмэтэ арыйыллар, төрөөбүт айылҕаны харыстааһын, хотугу сир экологическай проблематын кытары ыкса сибээстээх, Саха сирин норуоттарын былыргы историяларын кыратык чинчийиллибит араҥалара көтөҕүллэллэр. Далан «Доҕоруом, дабай күөх сыырдаргын», «Кынаттаах ыралар» диэн романнарыгар реалистическай сүүрээнинэн сайдар литература үтүө үгэстэрин салҕаан, олох араас проблемаларын арыйар. B.C. Яковлев-Далан саха суруйааччыларыттан аан бастакынан историческай тиэмэҕэ бөдөҥ айымньылардаах, бу тиэмэҕэ хоннохтоохтук ылсан үлэлээбит суруйааччы буолар.

1986 сыл бүтүүтүгэр Далан Саха сирин олох быданнааҕытын туһунан кэпсиир «Тулаайах оҕо» диэн романа «Глухой Вилюй» диэн аатынан «Современник» издательствоҕа бэчээттэнэн тахсыбыта. 1990 сыллаахха суруйааччы ити историческай роман-дилогия иккис кинигэтин «Тыгын Дархан» романы бүтэрбитэ, ол Дьокуускайдааҕы кинигэ издательствотыгар 1993 сыллаахха бэчээттэнэн тахсыбыта. Ити айымньы иһин киниэхэ П.А. Ойуунускай аатынан Государственнай бириэмийэ анаммыта. Кини тиһэх бөдөҥ айымньыта «Дьылҕам миэнэ» диэн эссе-роман 1995 сыллаахха бэчээттэнэн тахсыбыта. Айымньыга саха чулуу дьонун национализмҥа буруйдуур, уорбалыыр, сойуолуур кэмнэрин тустарынан олус хорсуннук, аһаҕастык сэһэргээбитэ. Кини төһө да солото суох буоллар, ааҕааччыларын кытта көрсүһүүгэ бириэмэ булара, актыыбынай общественнай үлэни ыытара, норуодунай депутаттар оройуоннааҕы уонна куораттааҕы сэбиэттэрин депутатынан, Суруйааччылар сойуустарын бырабылыанньатын чилиэнинэн хаста да быыбардаммыта.

B.C. Яковлев—Далан Саха Өрөспүүбүлүкэтин А.Е. Кулаковскай-Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Государственнай бириэмэйэни иҥэриигэ Өрөспүүбүлүкэтин өрөспүүбүлүкэтээҕи Духуобунаска хамыыһыйаны академиятын салайбыта. академига, Саха Саха Өрөспүүбүлүкэтин Президеныгар общественнай- консультативнай сэбиэт чилиэнэ этэ. Кини үгүс элбэх публицистическай ыстатыйаларыгар, этиилэригэр уонна бэйэтин өлбөт-сүппэт айымньыларыгар саха норуота цивилизованнай киһи аймах баран иһэр ыллыктаах суолун тутуһарыгар кини өйүн-санаатын сирдээччи, бөдөн общественнай деятеллэртэн биирдэстэрэ этэ. Василий Семенович Яковлев—Далан сахалар бастакы Президеммит М.Е. Николаев ыытар политикатын кэрэхсиирэ, өйдүүрэ, Саха сиригэр бэйэ государственнай былааһын —суверенитеты олохтоон, федеративнай дуогабарга тирэҕирэн общественнай-политическай, социальнай-экономическай, национальнай культурнай боппуруостар быһаарыллаллара сиэрдээҕин уонна наадалааҕын ыйара. Саха сиригэр чахчы сувереннай, демократическай уонна правовой государство үөскүөн олус баҕарара. С.И. Тарасовтыын Саха сирин Суруйааччыларын сойууһун үлэтин айымньылаахтык салҕаан ыытыспыта.

Далан саха норуотугар эрэ тапталлаах суруйааччы буолбатаҕа, кини киэҥ Россия уонна бырааттыы Өрөспүүбүлүкэлэр ааҕааччылара билэр, кэрэхсиир прозаиктара этэ. Ону 1987 сыллаахха Россия суруйааччыларын мунньаҕар Далан айымньыларын дьүүллэһиигэ кыттыбыт нуучча уонна атын да омук суруйааччыларын эппит үтүө тыллара, ытыктабыллара туоһулуур. Кини олус илистэрдии үлэлээн уонна эккирэтэр, сойуолаһар дьон бүтэн биэрбэт үҥсүүлэриттэн уйан сүрэҕэ тулуйбатаҕа, тэппэт буолбута. Ол сэтинньи 27 күнүгэр 1996 сыллаахха этэ. 1997 сыллаахха бу олоххо суох буолбутун кэннэ «Доҕордоһуу» орденынан наҕараадаламмыта. Ити курдук саха норуотун тапталлаах уола, улуу суруйааччыта Далан олоҕо даҕаны, литератураҕа киирбит суола-ииһэ даҕаны эриэ-дэхси буолбатаҕа, моһуоктаах, түһүүлээх- тахсыылаах, өрө дабайыылаах, үрдүккэ көтүүлээх киэн аартык этэ. Кини олоҕун уонна чаҕылхай айар талаанын бүүс бүтүннүүтүн төрөөбүт норуотугар, литературатыгар, бар дьонун инники кэскилэ сырдык, ыраас буоларыгар, кини духуобунаһа сайдарыгар анаабыта.

Айымньылара

 Дьикти саас : сэһэн. — Дьокуускай : Кинигэ изд-вота, 1978. — 344 с.

 Хотугу номохтор : кэпсээннэр : орто уонна улахан саастаах оҕолорго.

Дьокуускай : Кинигэ изд-вота, 1979. — 128 с.

 Аар тайҕам суугуна : сэһэн. — Дьокуускай : Кинигэ изд-вота, 1980. — 197 с.

(Сибиир билиҥҥи сэһэнэ).

 Тулаайах оҕо : роман. — Дьокуускай : Кинигэ изд-вота, 1983. — 351 с.

Тэппэй боччумурар : кыра саастаах оҕолорго сэһэн. — Дьокуускай : Кинигэ изд- вота, 1984. — 80 с.

 Кэриэн ымыйа : үһүйээннэр, номохтор, кэпсээннэр, очеркалар. -Дьокуускай : Кинигэ изд-вота, 1988. — 336 с.

 Кынаттаах ыралар : роман. — Дьокуускай : Кинигэ изд-вота, 1990. — 518 с.

 Доҕоруом,дабай күөх сыырдаргын : роман. — Дьокуускай : Кинигэ изд-вота,1991. — 422 с.

 Саха төрдө : кыра саастаах оскуола оҕолоругар. — Дьокуускай : Бичик, 1993. — 8 с.

 Тыгын Дархан : роман. — Дьокуускай : Бичик, 1993. — 512 с.

 Дьылҕам миэнэ : роман-эссе. — Дьокуускай : Бичик, 1994.-448 с.

 Бүтэй Бүлүү : роман — Дьокуускай : Сахаполиграфиздат, 1995. — 392 с.

 Олохпут кырдьыга : ыстатыйалар, пьесалар. — Дьокуускай : Бичик, 1999.- 302 с.

 Айымньылар : 8-с томнаах / [редкол.: А. К. Акимов уо.д.а.]. — Дьокуускай : Бичик, 2005. — (Саха народнай суруйааччылара).

 Т. 1 : Дьикти саас : сэһэннэр / хомуйан оҥордулар : Д. Е. Васильева, Н. Е. Винокуров- Урсун. — 2005. — 368 с.

 Т. 2 : Бүтэй Бүлүү : роман / хомуйан онордулар : Д. Е. Васильева, Н. Е. Винокуров- Урсун . -2005. -416 с.

 Т. 3 :Доҕоруом дабай күөх сыырдаргын:роман / хомуйан оҥордулар :Д. Е.  Васильева, Н. Е. Винокуров-Урсун. — 2008. — 472 с.

 Т. 4 : Кэриэн ымыйа: үһүйээннэр, номохтор, кэпсээннэр / [хомуйан  оҥордулар : Д. Е. Васильева, Н. Е. Винокуров-Урсун ; редкол. Е. И. Михайлова уо.д.а.]. — 2010 . — 288 с.

 Т. 5 : Олохпут кырдьыга : ыстатыйалар, пьесалар, суоллааҕы бэлиэтээһиннэр / [хомуйан оҥордо, киирии тылы суруйда С. А. Попов-Сэмэн Тумат ; редкол.  Н. И. Харлампьева]. — 2012. — 336 с.

 Т. 6 : Кынаттаах ыралар : роман / [хомуйан оҥордулар : Д. Е. Васильева, Н. Е. Винокуров-Урсун ; редкол. Ф. В. Габышева уо.д.а.]. — 2013. — 528 с.

 Т. 7 : Дьылҕам миэнэ : роман-эссе. — 2015. — 432 с.

 Кэриэн ымыйа : үһүйээннэр, номохтор, кэпсээннэр / [киирии тылы суруйда Дора Васильева ф.н.д.]. — Дьокуускай : Бичик, 2008. — 256 с. — (Уран тыл уустара).

 Дьол тааһа : үһүйээннэр, номохтор, кэпсээннэр. — Дьокуускай : Бичик, 2012.- 104 с. — (Быыкаа кинигэ түмэлэ. Саха литературатын көмүс кылаата).

 Кэпсээннэр, үһүйээннэр / [хомуйан оҥордулар : В. Н. Луковцев, М. Г. Макеева]. — Дьокуускай : Бичик, 2013. — 192 с. — (Саха суруйааччылара оҕолорго).

Тиһэх кэриэс : кэпсээн //Чолбон. — 2015. -№ 11. — С. 3-6.

Тылбаастар

 Легенды Белого Севера / А. Гурулев. — Иркутск: Вост. Сиб. кн. изд-во, 1985.- 144 с.

 Белые стерхи Севера : легенды для детей мл. шк. возраста. — Якутск : Бичик, 1993. — 30 с.

 Глухой Вилюй : роман / пер. Л. Либединская. — М.: Современник, 1986. — 32с.

 Глухой Вилюй : роман / худ. Т. Е. Шапошникова. — Якутск : Бичик, 1993. — 36 с.

 Тыгын Дархан : роман / пер. А. Е. Шапошниковой. — Якутск : Бичик, 1994.- 32 с.

 Жизнь и судьба моя : роман-эссе / пер. с якут яз.: С. С. Осипова, М. Е. Алексеевой. — Якутск : Бичик, 2003. — 336 с. — («Сияние Севера»)

Олоҕун уонна айар үлэтин туһунан

 Васильева, Д. Е. Далан : олоҕо уонна айымньыта / Д. Е. Васильева. — Дьокуускай : ГУП «Полиграфист», 1998. — 258 с.

 Васильева, Д. Е. Далан олоҕо уонна айар үлэтэ / Д. Е. Васильева. — Дьокуускай : ЯФ. Изд-во СО РАН, 2003. — 220 с.

 Далан : «Төрөөбүт Сахам сиригэр…» : айымньытын истиилэ уонна тыла өһө / [Т. И. Петрова п.н.к. (научн. салайааччы ) уо.д.а.]. — Дьокуускай : Бичик, 2008. — 208 с.

 Для тебя одной… : письма к любимой / [сост. Я. В. Яковлева ; авт. вступ. ст. Н. И. Харлампьева]. — Якутск : Бичик, 2009. — 84 с.

 Учуутал дьоло — үөрэнээччилэрин ситиһиилэригэр : ахтыылар, ыстатыйалар, интервьюлар : [хомуйан оҥордо П. П. Федоров-Сомоҕо, В. П. Филиппов]. — Дьокуускай : Бичик, 2012.-224 с.

 Федоров, П. П. Умнуллубат «Дьикти саас» оҕолоро : ахтыылар, санаалар / П. П. Федоров-Сомоҕо. — Дьокуускай : Бичик, 2008. — 80 с.

 Бурцев, А. А. В. С. Яковлев—Далан // Великая традиция якутской литературы : творчество народных писателей / А. А. Бурцев. — Якутск, 2015. — С. 150-162.

 Василий Семенович Яковлев-Далан // Чурапчинский улус : история, культура, фольклор / Администрация МО «Чурапчинский улус (район)» ; АН PC (Я). Ин-т гуманит. исслед.; редкол.: Б. Н. Попов (отв. ред), А. С. Иустинова, Н. И. Дьячковский и др. — Якутск, 2005. — С. 256.

 Васильева, Д. Е. Ураты суоллаах-иистээх суруйааччы // Үтүөнү-кэрэни түстээччилэр / Дора Васильева. — Дьокуускай, 2007. — С. 51-58.

 Васильева, Д.Е. В. С. Яковлев-Далан // Народные писатели Якутии : очерки / Д. Е. Васильева .- Якутск, 1995.-С . 132-146

Васильева, Д. Е. Чаҕылхай айар  талаан // Умнуллубат ааттар / Д. Е. Васильева ; худож. М. Г. Старостин. — Дьокуускай, 2000. — С. 88-95.

Васильева, Д. Е. Из мрака вражды // Народные писатели Якутии / Д. Е. Васильева -Якутск, 1995. — С . 132-145.

 Попов, Г. В. Василий Семенович Яковлев-Далан // Хантан хааннаахпытыный? / Гавриил Попов.-Дьокуускай, 1994.-С . 134-141.

 Попов, Г. В. «Далан киһитэ» аатырдым // Кэрэхсиир киһи кэпсээннэрэ / Г. В. Попов. — Дьокуускай, 2005. — С. 58-66.

 Попов, Г. В. Түҥ былыргыттан биһиги күннэрбитигэр диэри айан-суруйан хаалларбыта // Кэрэхсиир киһи кэпсээннэрэ / Г. В. Попов. — Дьокуускай, 2005.- С. 66-71.

 Попов, Г. В. «Тыгын Дархан» уонна история чахчыта // Кэрэхсиир киһи кэпсээннэрэ / Г. В. Попов. — Дьокуускай, 2005. — С.45-58.

 Слепцова, А. Д. Василий Семенович Яковлев (1928-1996 сс.) // Сиэннэрбэр суруйааччылары сэһэргиим / Анна Слепцова-Туобу Аана. — Дьокуускай, 2008.- С. 36-40.

Тумат, С. «Дьикти саас» сэһэн иккис тахсыыта // Эйгэ тардыыта / С. Тумат. — Дьокуускай, 2003. — С. 105-110.

 Тумат, С. Суруйааччы норуотун туһунан // Эйгэ тардыыта / С. Тумат. — Дьокуускай, 2003.-С . 96-105.

 Урсун. Норуотун үрдэппитэ // Отут ордуга үс сыл : ыстатыйалар, рецензиялар, суруйааччылар мэтириэттэрэ / Урсун. — Дьокуускай, 2007. — С.135-141.

 Яковлев Василий Семенович-Далан, народнай суруйааччы, П. А. Ойуунускай аатынан Государственнай бириэмийэ лауреата // Чурапчыттан сириэдийэн / хомуйан оҥордо М. А. Герасимова-Сэҥээрэ. — Дьокуускай, 2009. — С. 45-49.

Аввакумов, П. Бырастыы, Далан / П. Аввакумов // Чолбон. — 1996. — № 12. — С. 96.

Аввакумов, П. Далан туһунан мин санаам / П. Аввакумов // Чолбон. — 1997. — № 11.-С . 66-69.

Александров, JI. Л. Яковлев-Далан ийэтинэн төрүттэрэ / Л. Л. Александров / Чолбон. — 1997. -№ 1. — С. 82-83.

Аржаков, Н. «Тыгын Дарханы» устар кэм кэллэ : [Н. Аржаковы кытта кэпсэтии / кэпсэттэ Мэхээс Сэмэнэп ] // Кыым. — 2013. — Кулун тутар 28 к. — С.36.

 Багдарыын Сүлбэ. Төһүү буолбута / Багдарыын Сүлбэ // Кыым. — 2012. — Сэтинньи 22 к. — С. 40.

 Борисов, Е. А. Учууталым туһунан кэс / Е. А. Борисов // Чолбон. — 1998. — № 4. — С. 79-81.

 Бурцева, Н. Сүгүрүйэбит сүдү киһиэхэ : [Далан төрөөбүтэ 85 сылыгар аналлаах «Учуутал дьоло — уөрэнээччилэрин ситиһиитигэр» кинигэ, «Дьикти саас» киинэ] / Н. Бурцева // Саҥа олох. — Чурапчы. — 2013. — Муус устар 9 к. — С. 1.

 Бүгүн саха народнай суруйааччыта В. С. Яковлев-Далан төрөөбүтэ 75 сылын туолла : анал таһаарыы // Саҥа олох. — Чурапчы. — 2003. — Муус устар 1 к. — С. 2-3. — Иһинээҕитэ : Кытаанахтан Далан көлүөнэтэ / Мотрена Леонтьева ; Дьылҕам киэргэлэ / Сергей Старостин ; Мин таптыыр геройум / Алена Максимова.

Василий Семенович Яковлев-Далан : (кэриэстэбил) // Чолбон. — 1996. — №12 — С. 93.

Васильева, Д. Е. В. С. Яковлев-Далан (1928-1996): [Далан төрөөбүтэ 80 сылыгар] / Д. Е. Васильева // Чолбон. — 2008. — № 4. — С. 70-75.

Васильева, Д. Далан көҥүлэ уонна кырдьыга / Дора Васильева // Саха сирэ. — 2008. — Муус устар 8 к. — С. 3.

Васильева, Д. Е. Далан — Дархан / Д. Е. Васильева // Чолбон. — 1998. — № 4. — С. 7981.

Васильева, Д. Ураты суолу хаалларбыта / Дора Васильева // Саха сирэ. — 2007. — Тохсунньу 16 к. -С. 3.

Гаврильев, И. Далан олоҕун доҕоро / И. Гаврильева // Кыым. — 2016. — Муус устар 7 к .-С . 12.

Дарбасов, В. Даланныын алтыспыт тугэннэрим / В. Дарбасов // Чолбон. — 1997. — № 11.-С . 72-74.

Ефремов, Н. В. В. С. Яковлев-Далан ийэтинэн төрдүн туһунан / Н. В. Ефремов // Кыым. — 2015. — Кулун тутар 19 к. — С. 34.

Избекова, Е. Далан Дархан: [«Саха НКИК» архыыбыттан] / Евдокия Избекова // Чолбон. — 2013. — № 4. — С. 86-91.

Копырин, Н. Устудьуон эрдэҕиттэн билэрим / Н. Копырин // Чолбон. — № 11. — С. 83-84. Кривошапкин, А. Далан үрдүк аата үйэттэн үйэҕэ умнуллуо суоҕа / Андрей Кривошапкин // Чолбон. — 2013. — № 4. — С.78-81.

Ксенофонтова, К. Б. «Дьикти саас» умсугутар күүһэ / К. Б. Ксенофонтова // Чолбон. — 2 0 1 3 , -№ 4 . -С . 84-85.

Кузьмин, Э. А. Далан туһунан аҕыйах тыл / Э. А. Кузьмин // Чолбон. — 2008. — № 4 .-С . 75-76.

Лугинов, Н. Сана саҕахтары арыйбыта / Н. Лугинов // Илин. — 1997. — № 2. — С. 4-5

Лукина, Е. С. Күөх сыырдары дабайан / Екатерина Лукина // Чолбон. — 1997.- № 11.-С . 87-89.

Маркова, Т. Даланнаах буоламмыт дьоллоох норуоппут : [В. С. Яковлев — Далан 80 сылыгар] / Татьяна Маркова // Саха сирэ. — 2008. — Муус устар 10 к. — С. 2.

 Михайлова, Е. И. Норуот историятыгар туһуланар, олох кырдьыгын иҥэриммит Тыл улуу күүһэ : [В. С. Яковлев-Далан 80 сылыгар аналлаах общ. үөрүүлээх мунньах] / Е. И. Михайлова // Саха сирэ. — 2008. — Муус устар 15 к.- С. 3.

 Николаева, К. Тыгын Дархан уонна кинини утарар күүстэр / Катя Николаева  / Чолбон. — 2008. — № 4. — С.77-82.

 «Өйөһөн-өйдөһөн сылдьаарыҥ…» : [Далан кыргыттарын Ольга Васильевнаны уонна Лолита Васильевнаны кытта кэпсэтии / кэпсэттэ Айысхаана] // Чолбон. — 2013. — № 4. — С. 92-96.

 Пономарев, И. Далан аҕатын ууһа : [Далан төрөөбүтэ 70 сылыгар] / Иван Пономарев // Чолбон. — 1998. — № 4. — С. 82-83 ; Саҥа олох. — Чурапчы. — 1998. — Кулун тутар 24 к. — С. 3.

Попов, Г. В. Олоҕу диринник көрдөрөр роман : [«Тыгын Дархан» роман туһунан] / Г. В. Попов // Чолбон. — 1997. — № 11. — С. 84-85.

Попов, С. Далан ЧПУ-га / С. Попов // Саҥа олох. — Чурапчы. — 2001. — От ыйын 28. — С. 2.

Попова, М. Норуотун хараҕын арыйаары : [Далан төрөөбүтэ 85 сылыгар] /  Мария Попова // Чолбон. — 2013. — № 4. — С.82-83.

Саввин, И. «Дьикти саас» сэһэннэ тыа сирин көтөҕүү / Исак Саввин // Саҥа олох. — Чурапчы. — 2014. — Ыам ыйын 22 к. — С. 3.

Саввин, Р. М. Кырдьыктаах ыра санааларынан кынаттаабыта буолбаат / Р. М. Саввин // Чолбон. — 1997. — № 11. — С. 86-87.

Сарсын — саха суруйааччыта В. С. Яковлев-Далан төрөөбүтэ 70 сылын туолар : анал таһаарыы // Саҥа олох. —Чурапчы. —1998. —Кулун тутар 31 к. — С. 3. — Иһинээҕитэ : Сүүрбэһис үйэ чулуу суруйааччыта / Сэмэн Тумат ; Аҕабар эппэккэ хаалбыт иһирэх тылларым / Ольга Анисимова.

Сивцев, С. Н. Далан — киинэҕэ / С. Н. Сивцев-Доллу // Кыым. — 2013. — Муус устар. — 18 к. С. 34 ; Саҥа олох. — Чурапчы. — 2013. — Муус устар 2 к. — С. 2.

Старостин, С. Г. Бэйэ-бэйэни харыстаһыаҕын : [Далан төрөөбүтэ 85 сылыгар] / С. Г. Старостин // Чолбон. — 2013. — № 4. — С. 73-78.

Тарасов, С. И. Кини өлбөт-сүппэт пааматынньыга / С. И. Тарасов // Чолбон.-1996. — № 12.-С . 94-96.

 Тарасов, С. Үйэ уһааһына / С. Тарасов // Чолбон. — 1999. -№ 11. — С. 71-75.

 Тумарча. Дэгиттэр киһи этэ / Тумарча // Чолбон. — 1997. — № 11. — С. 69-72.

 Тумат, С. Далан алгыһа / Сэмэн Тумат // Чолбон. — 2003. — № 4. — С. 3-6.

 Тумат, С. Далан кэмэ : [В. С.Яковлев-Далан 80 сылыгар] / Сэмэн Тумат // Саха сирэ. — 2008. — Кулун тутар 29 к. — С. 4.

 Тумат, С. Далан уонна бүгүҥнү кэм: [Далан төрөөбүтэ 65 сылыгар] / Сэмэн Тумат // Саҥа олох. — Чурапчы. — 1993. — Кулун тутар 27 к. — С. 3.

 Тумат, С. Далан уонна кэм-кэрдии тардыыта / Сэмэн Тумат // Чолбон. — 1997.- № 11. -С . 77-79.

 Тумат, С. Далан — чулуу суруйааччы : [Сэмэн Туматы кытта кэпсэтии / кэпсэттэ Иван Осипов] // Чолбон. — 2013. -№ 4. — С.69-73.

 Тумат, С. «Тыгын Дархан» туһунан аҕыйах тыл : [П. А. Ойуунускай аатынан Государственнай бириэмийэҕэ түспүт айымньы] / Сэмэн Тумат // Саҥа олох. — Чурапчы. — 1993. — Балаҕан ыйын 18 к. — С. 3.

 Урсун. Норуотун үрдэппитэ / Урсун // Чолбон. — № 11. — С. 74-77.

 Флегонтов, П. Далан — Баһылай барахсан / П. Флегонтов // Чолбон. — 1997. — №11. — С. 90.

 Василий Семенович Яковлев-Далан : (некролог) //Чолбон. — 1996. — № 12 — С. 93.

 Эверстов, Д. Д. Далан күүһэ — кырдьыгар / Д. Д. Эверстов-Диринскэй // Саҥа олох. — Чурапчы. — 1994. — Атырдьах ыйын 11 к. — С. 2.

 Яковлева, Я. В. Кинини көрсүбүтүм — дьолум / Я. В. Яковлева // Далбар хотун. — 1998. -№1-2