Васильев Георгий Митрофанович

Георгий Васильев 1908 сыллаахха ахсынньы 27 күнүгэр Хатылы (Соловьев) нэһилиэгэр Чэппиэдэй Амматыгар төрөөбүтэ. 1929-1931 сылларга оройуон сэбиэскэй тэрилтэлэригэр уонна САССР прокуратуратыгар, главсуутугар сэкирэтээринэн үлэлээбитэ. 1938 сыллааха Н.Г.Чернышевскай аатынан Москватааҕы история , философия, литература аатынан Москватааҕы история, философия, литература государственнай институтун үөрэнэн бүтэрбитэ. 1939 сылтан ССРС Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ. 1941- 1946 сылларга Саха сирин Суруйааччыларын сойууһун эппиэттиир сэкирэтээрин эбээһинэһин толорбута. 1942 сылтан 1946 сылга диэри Абый оройуонугар учууталынан үлэлээбитэ. 1947 сылтан 1972 сылга диэри ССРС Наукаларын Академиятын Сибиирдээҕи салаатыгар тылы, литератураны, историяны чинчийэр институт научнай үлэһитэ этэ.

      Литературнай үлэнэн 1928 сыллаахтан дьарыктаммыта. Георгий Митрофанович литература, фольклор салаатыгар биллэр учуонай этэ. Бу салааларга сэттэ уонча үлэлэри суруйбута. «Якутское стихосложение» (1965с.) «Живой родник», «Об устной поэзии якутов» (1978с.) диэн кинигэлэрэ тылы чинчийээччи учуонайдар тирэх оҥостор үлэлэринэн буолаллар. Онон саха литературатын историятыгар, ону үөрэтиигэр бэйэтин биллэр суолун – ииһин хаалларбыта. “Живой родник” кинигэтигэр норуот чулуу ырыаьыттара, олоҥхоһуттара Н. Абрамов – Кынат, Екатерина Иванова, Сергей Зверев тустарынан суруйбута.

    М. Горькай аатырбыт “Буурҕаһыт туһунан ырыатын” , М. Лермонтов «Демонын» , А.Грибоедов “Өйтөн муҥнаныытын” , А.Пушкин «Балыксыт уонна балык туһунан» остуоруйатын, «Пааматынньык» хоһоонун, В.Шекспир «Отеллотын», Н.Гоголь “Ревизорун”, “Игорь полкатын кэс тылын”, В. Маяковскай “Үчүгэй” поэматын, Э.Межелайтис, Е. Евтушенко хоһооннорун, эбээн поэта Н.Тарабукин «Күнү таптыыбын» кинигэтин, П. Ламутскай хоһооннорун, М.Ломоносов хоһоонун, Мао Цзэдун 18 хоһоонун тылбаастаабыта. Саха драматическай театрын сценатыгар кини тылбаастаабыт «Отеллота», «Ревизора», «Өйтөн муҥнаныыта» ситиһиилээхтик турбута. Кини төрөөбүт литературатыгар  биир умнуллубат үтүөтүнэн П.А.Ойуунускай уматыллыахтаах «Кыһыл ойуун » рукопиһынан харайан  быыһаабыта буолар. Маны тэҥэ Иван Арбита бобуулаах айымньыларын хомуйан, кистээн харайбыта, кини аатын тилиннэриигэ үлэлэспитэ. Кыыһа Виктория Георгиевна уонна доҕоро наука доктора Н.В. Емельянов бэйиэт Семен Руфовка итэҕэйэн биэриэххэ диэбитин тиэрдибиттэрэ. 1957 сыллаахха Георгий Митрофанович норуот ырыаһыта Сергей Зверевы кытта бииргэ үлэлээн , «Айхал эйиэхэ, аар тайҕа» айымньыны бэлэмнээбитэ. Бу айымньы Улуу Октябрь 40 сыла туолуутун көрсө биллэриллибит өрөспүүбүлэтээҕи куонкуруска бастаабыта. Аатырбыта ырыаһыт С.Зверев тылларыттан «Улуу Москва туһунан тойук» поэманы суруйбута, эрэдээксийэлээбитэ. Фольклору өр сыллаах чинчийиитин түмүгэр «Сахалар советскай кэминээҕи тылынан поэзиялара» диэн үлэни суруйбута, норуот тылыттан уус-уран айымньытын түмэн , алта хомуурунньугу бэлэмнээбитэ. Саха литературатын сайдыытыгар кириитик быһыытынан эмиэ бэйэтин сэмэй кылаатын киллэрбитэ. Ааптардар бөлөхтөрүгэр киирсэн «Саха советскай литературатын историятын очерката», «Элбэх национальностаах Сэбиэскэй литература историятын очерката», «Сахалыы литература сайдыытыгар нуучча литературатын оруола», «Тыыннаах дьүүктэ» диэн бөдөҥ үлэлэри суруйбута. 1965 сыллаахха Саха сиринээҕи кинигэ издательствота «Сахалыы хоһоон» үлэтин бэчээттээбитэ. Ити үлэтин тирэх оҥостон 1968 сыл Георгий Митрофанович Москваҕа тиийэн научнай диссертацияны көмүскээн филологическай наука кандидатын истиэпэнин ылбыта. «Сахалыы хоһоон» үлэни академик В.М.Жирмунскай үрдүктүк сыаналаабыта, түүрдүү хоһоон теориятыгар биир боччумнаах үлэ диэн сыана быспыта, ааптар нууччалыы хоһоон теориятын дириҥник билэрин бэлиэтээбитэ. Г.М. Васильев олоҥхо этиллиитин кэрэтин саха өйүн – санаатын, уус – уран тылын уратыларыгар, төрүт сокуоннарыгар олоҕуран мындырдык наука үрдүк таһымыгар таһааран киһи эрэ ылынар – итэҕэйэр гына дакаастаабыта. Онон кини үлэлэрэ олоҥхо хоһоонунан этиитин үөрэтэргэ төһүү күүс буолар. Георгий Митрофанович далааһыннаах үлэтин Сэбиэскэй Бырабыыталыстыба үрдүктүк сыаналаан, түөрт мэтээлинэн, Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун Бочуотнай Грамотатынан, ССРС НА Сибиирдээҕи салаатын Саха сиринээҕи филиалын тылга, литератураҕа уонна историяҕа института уонна ССРС НА Саха сиринээҕи филиалын Президиума кинини үгүс махтал дипломунан наҕараадалаабыта. Георгий Митрофанович балаҕан ыйын 23 күнүгэр 1981 сыллаахха 73 сааһыгар олохтон туораабыта.

Айымньылара

Саха норуотун айымньыта / Х.И. Константинов. – Дьокуускай : Кинигэ изд-вота, 1942. – 252.

Айхал эйиэхэ аар тайҕа : поэтическай сэһэн / С.А. Зверев. – Дьокуускай : Кинигэ изд-вота, 1958. – 48с.

Норуот ырыаһыттара. – Дьокуускай : Кинигэ изд-вота, 1997. – 104с.  Нууччалыы – сахалыы поэтическай тылдьыт. – Дьокуускай : Кинигэ изд-вота, 1976. – 207с.

Якутское стихосложение. – Якутск : Кн. Изд – во, 1965. – 126с.

Очерки истории якутской советской литературы / Г.И. Эргис, Н.П. Канаев. – М.: Наука, 1955. – 196с.

Очерк истории якутской советской литературы / под ред К.Л. Зелинского. – М.: Наука , 1970. – 389с.

Живой родник : об устной поэзии якутов. – Якутск: Кн. Изд-во , 1973. – 303с.

Ис буотарактара ; Куттамсах Куола ; Сатамматах сааһыт : көрдөөх кэпсээннэр // Хотугу сулус. – 1981.- №7. – С.116.

Соловей уонна булуук : кэпсээн // Хотугу сулус. – 1981. — №1. – С.59-70.

Олоҕун уонна айар үлэтин туһунан

Очарованный волшебством живого слова : сборник статей / АН РС(Я) ; Ин-т гуманит. исслед.; [сост. Н.А.Дьяконова; редкол.: д.филол.н. Н.В. Емельянов (отв.ред) и др.].- Якутск : ИГИ АН РС(Я), 2008. — 160с.

Васильев Георгий Митрофанович – ССРС Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ // Чурапчыттан сириэдийэн / хомуйан оҥордо М.А. Герасимова – Сэҥээрэ. – Дьокуускай , 2009. – С.35.

Васильева, В.Г. Васильев Георгий Митрофанович (1908 – 1981) / Г.В. Васильева // Мырыла. Чурапчы улууһа. Соловьев нэһилиэгэ / хомуйан оҥордулар : М.Н. Сибиряков, Е.И.Собакина, З.И.Федоров.- Дьокуускай , 2002. – с.232-233.

Георгий Митрофанович Васильев (1908-1981) // Чурапчинский улус : история, культура, фольклор / Администрация МО “Чурапчинский улус (район)” ; АН РС(Я); Ин-т гуманит. Исслед.; Б.Н.Попов (отв.ред), А.С Иустинова, Н.И. Дьячковский и др. – Якутск, 2005.- С.269.

Кинигэлэр Мырылаҕа төрөөбүттэрэ. // Кыыс Амма кытыла – Мырыла / хомуйан оҥордо А.Е.Макаров. – Чурапчы : РИХ «Саҥа олох», 2000. – С.42.

Сыромятников , Г.С. Литературно художественная критика в Якутии (1939 – 1975). – Якутск , 1990. – 358с. — О нем – С.72, 76, 110, 170, 222, 249, 269, 284.

Васильев , Г.М. // Ученые – исследовали института языка, литературы и истории.- Якутск, 1995. – С.53-55

Васильев, Д.И. Георгий Митрофанович Васильев / Д.И. Васильев // Саҥа олох.- Чурапчы. – 2013. – Ахсынньы 26к. – С.2.

Васильев, И. Эрдээх туруу үлэһит этэ : [суруйааччы Г.М. Васильев төрөөбүтэ 80 сылыгар] / И. Васильев // Саҥа олох. – Чурапчы. – 1988. – Ахсынньы 27к.

Ефремов, Н.Г. М.Васильев олоҥхо хоһоонун этиитин үөрэтиигэ / Н.Ефремов // Чолбон. – 1999. — №7. – С.73-74.

Попов, Г. Киэҥ хабааннаах учуонай этэ / Г. Попов // Саҥа олох .- Чурапчы. – 1999. – Олунньу 2к. – С.2

 Руфов, С. Сүгүрүйэр киһим этэ : ССРС Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ, талааннаах тылбаасчыт, учуонай Г.М. Васильев 90 сааһын туолуутугар / С.Руфов // Саҥа олох. – Чурапчы. – 1998. Ахсынньы 26к. – С.3

Ытык кырдьаҕас сурукка киирэр суоллаах эбит // Забота Арчы. – 2014. – Олунньу 27к. – С.20.