Ытык ийэлэр Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Ийэ дойдуларын көмүскүү  саха сириттэн  62 509   саха хоодуот уолаттара барбыттара, олортон 26 тыһ.  тахса киһи төрөөбүт дойдуларыгар  эргиллибэтэхтэрэ. Аҕа дойду сэриитин кыттыылааҕа, учуутал, үйэтитээччи Иван Михайлович Павлов биир дойдулаахтарын, сэрии кыттыылаахтарын  сырдык  ааттарын үйэтитиигэ үгүс сылларга сыралаһан үлэлээбитэ. Күн бүгүн Иван Михайлович хомуйбут матырыйаалларынан Чурапчы оройуонуттан 2170 киһи  кыттыбыта  диэн биллэр. Сэрии иэдээнэ  таарыйбатах, хаарыйбатах ыала диэн суох. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр хас биирдии ыалтан тапталлаах аҕалара,кэргэттэрэ, уолаттара,убайдара, аймах дьоно Ийэ дойдуларын көмүскүү ыраах сэриигэ аттаммыттара. Хас оройуон, хас нэһилиэк  аайыттан  сэриигэ аймах аймаҕынан,  биир ыалтан  уол аҕатынаан, хастыы эмэ  бииргэ төрөөбүт ини-биилэр кыттыбыттара, сорохтор тыыннаах эргиллэн кэлэн эйэлээх олоҕу тутуспуттара, сорохтор сэрии толоонугар сырдык тыыннарын толук уурбуттара. Төһөлөөх элбэх ийэ төрөппүт оҕолорун  сэрии толоонугар атаарбыттара буолуой? Оннук Ытык ийэлэртэн биирдэстэрэ,  7 уола сэриигэ барбыт Хайахсыт нэһилиэгиттэн  Илларионова (Маркова) Анна Федоровна буолар. И.М.Павлов “Албан ааттара өлбөөдүйбэт»  кинигэтигэр  сэттэ ини-бии Илларионовтар туһунан суруйар.«Илларионовтар Афанасий Михайлович, Анна Федоровна ыал буолан, 24 оҕоломмуттара. Олортон 3 оҕо сүрэхтэммэккэ эрэ өлбүттэрэ. 5 оҕо адьас кыраларыгар өлбүттэрэ. Онон 16 оҕону көрөн-истэн, улаатыннарбыттара.  Уолаттара 11 киһи улааппыттара: Никита, икки Николай, икки Миитэрэй, 2 Бүөтүр, 2 Дьөгүөр, 2 Иван  диэннэр. Кыайан барыларын ииппэт буолан уонна оччотооҕу кэм сиэринэн, дьон көрдөһүүтүн ылынан, сорох оҕолорун чугас аймахтарыгар, билэр дьонноругар иитиигэ биэрбиттэрэ. 4 уол атын араспаанньаламмыттара: Егор Шестаков, Егор Нестерев, Иван Кузьмин, Иван Кондратьев.

Илларионов Дмитрий Афанасьевич — Улахан Миитэрэй — 1909 сыллаах төрүөх, 1941 сыл атырдьах ыйын 18 күнүгэр Кыһыл Армия кэккэтигэр ынырыллыбыта. Иркутскай уобалас Нижнеудинскайга 72-с с кавалерийскай полкаҕа түбэспитэ. Алтынньы ортотутар тимир суолунан айаннаан Москва анныгар тиийэн, П. И Белов генерал иккис кавалерийскай корпуһугар 1-24 — с эскадроҥҥа холбоспута. Эскадроҥҥа 5943 байыас баарыттан 542 — тэ сахалар этилэр. Корпус Серпуховы, Кашарины, Туланы көмүскээбитэ. Дмитрий сэриини мантан саҕалаан, 1942 сыллаахха кулун тутарга Тула куорат таһыгар илиитигэр бааһырбыта. Уна тонолоҕун тоһуттаран, 1942 сыллаахха атырдьых ыйыгар инбэлиит буолан эргиллибитэ. Дойдутугар «Бойобуой үтүөлэрин иһин» мэтээллээх кэлбитэ. 1972 сыллаахха өлбүтэ.Илларионов Петр Гаврильевич 1912 сыллаахха төрөөбүтэ. Убайын Дмитрийы кытта биир күн ыҥырыллан, 72 — с кавалерийскай полкаҕа түбэһэн, алтынньы ортотуттан Москва көмүскэлин иһин сэриигэ киирсибитэ. 1941 сыллаахха сэтинньи 20 күнүгэр Можайскай туһаайыыга мина оскуолката икки атаҕын тосту көппүтэ. Казань, Улан-Удэ куорат госпиталларыгар эмтэнэн, үтүөрэн, сыллаахха от ыйыгар икки баттыктаах, сэрии 2- с группалаах инбэлиитэ буолан, дойдутугар эргиллибитэ. Дойдутугар олорон 1982 сыллаахха ыалдьан өлбүтэ. «Хорсунун иһин», «Москва обороната» мэтээллэрдээх.Илларионов Николай Афанасьевич — 1915 сыллаах төрүөх, комсомоллаах. ЧПУ-ну бүтэрэн, Хадаарга Уорҕа оскуолатыгар учууталлаабыта. Нэһилиэк бастын сырдатааччыта, лекция ааҕара, корреспонденныыра. 1942 сыл бэс ыйыгар фроҥҥа атаарыллыбыта. Калининскай фроҥҥа Демьянскай таһыгар сэриигэ киирсибитэ. 391 — с СД, 1024 — с СП кыттан сэриилэһэ сылдьан, 1944 сыл муус устар 7 күнүгэр өлбүтэ. Көмүс унуоҕа Калининскай уобалас Глынко дэриэбинэтигэр көмүллүбүтэ.Шестаков Егор Алексеевич — Улахан Дьөгүөр — 1924 сыллаахха төрөөбүтэ. Амма оройуонун киһитэ Шестаков Алексей Петровичка иитиллибитэ. Учуутал идэтин ылбыта. 1944 сыл от ыйын 6 күнүгэр фроҥҥа ынырыллыбыта. Прут өрүһү туорааһыҥҥа кыттыбыта. Кыһын Висла өрүһү туораан, Сандомирскай плацдарма сэриитигэр тиийбитэ. 1945 сыл муус устар 16 күнүгэр Берлин куоракка кимэн киирии саҕаланыытыгар киирсибитэ. Младшай лейтенант званиялаах 50 — с СД 2 — с СП кыттан сэриилэһэн Кыһыл Сулус орденнаах, «Праганы босхолуур иһин» мэтээллэнэн, 1946 сыл сэтинньигэ эргиллибитэ.Нестерев Егор Кириллович кыра Дьөгүөр Хоптоҕоҕо олорор Кирилл Семеновичка иитиллибитэ. 1924 сыллаахха төрөөбүтэ. ЧПУ-ну үөрэнэн бүтэрбитэ. 1942 сыл атырдьах ыйын 21 күнүгэр армияҕа атаарыллыбыта. Мальта байыаннай лааҕырга снайпердар курстарыгар үөрэммитэ. 1943 сыллаахха тохсунньуга Белоруссия сэриитигэр барбыта. Белоруссия сиригэр хаста да бааһыра-бааһыра сэриилэһэ сылдьан, 1944 сыл атырдьах ыйын 19 күнүгэр сэрии хонуутугар өлбүтүн туһунан биллэрии кэлбитэ. Көмүллүбүт сирэ суруллубатах.

Улахан Уйбаан — Кузьмин Иван Дмитриевич — 1921 сыллаахха төрөөбүтэ. Комсомоллаах. Кузьмин Дмитрий Иннокентьевич диэн Мэлдьэхси нэһилиэгин «Тахсыбыт сардаҥа» колхоз чилиэнэ киһи иитэ ылбыта. 1941 сыл от ыйын 29 күнүгэр көрдөһөн туран, Кыһыл Армия кэккэтигэр атаарыллыбыта. 76 — с полковой оскуоланы үөрэнэн бүтэрэн, сэтинньигэ фроҥҥа тимир суолунан баран иһэн 1941 сыллаахха ахсынньы 21 күнүгэр ыараханнык оһоллонор. Новосибирскайга госпитальга эмтэнэн, 1942 сыл муус устарга дойдутугар төннүбүтэ. Нэһилиэк сэбиэтин секретарынан үлэлии олорон, 1943 сыллаахха бэс ыйыгар иккистээн ыҥырыллар. Бу сырыыга Иркутскай уобалас Черемхово куоракка үлэ фронугар ананар. Таас чоҕу хостуур шахтаҕа үлэлиир. 1945 сыллаахха иккистээн эргиллэр. Нэһилиэгэр сэбиэккэ эмиэ үлэлээн барар. 1998 сыллаахха ыалдьан өлбүтэ.Илларионов Дмитрий Афанасьевич — 1918 сыллаахха төрөөбүтэ. ЧПУ-ну үөрэнэн бүтэрэн учууталлаабыта. Төлөйгө, Уорҕаҕа үлэлээбитэ. 1943 сыл атырдьых ыйын 16 күнүгэр ынырыллыбыта. 152 — с СП түбэспитэ. (36 — с армия 94 — с СД) 1945 сыллаахха атырдьах ыйын 9 күнүттэн саҕалаан, Дьоппуонуйа сэриитин утары Хайлар куорат диэки сатыы айаннаабыта. Бу ыарахан айаны тулуйбакка Дмитрий тынатынан тымныйан, ыалдьан госпиталга киирбитэ. Биир ый курдук эмтэнэн баран, инбэлиит буолан дойдутугар 1945 сыллаахха эргиллибитэ. Кэлэн урут ылбыт идэтинэн учууталлаабыта. Дьокуускайга олорон 2002 сыллаахха өлбүтэ.

Ити курдук, биир ийэттэн-аҕаттан төрөөбүт 7 буойуттартан Николай Афанасьевич, Егор Кириллович төрөөбүт-үөскээбит түөлбэлэригэр төннүбэтэхтэрэ”.     Сэрии иэдээнэ  мөлүйүөнүнэн дьон, ыал  олоҕун аймаабыта, өлүүнү-сүтүүнү, харах уутун аҕалбыта, өйтөн-сүрэхтэн сүппэт-оспот баас хаалларбыта. Оҕолорун сүтэрэн сүрэхтэрэ хаанынан ытаабыт  ийэлэр барахсаттар төһө да төрөппүт оҕолорун, кэргэннэрин  ыар сэрии былдьаатар, ол тыйыс сыллар иэдээннэрин  чараас санныларыгар  сүгэн эрдээхтик, санааларын самнарбакка,  күүстэрин харыстаабакка үлэлээн эйэлээх олох туһугар кыайыыны уьансыбыттара. Эйэлээх, көҥүл олох  туһугар сэриилэспит, хааннарын тохпут, олохторун толук уурбут буойуттары  ииппит  ытык ийэлэргэ сүгүрүйэбит. Ийэлэр сырдык ааттарын сүрэхтэригэр сөҥөрөн, кинилэр олохторун оҕолоро, сиэттэрэ,  аймах-хаан дьонноро  салҕыыллар.