Сэтинньи 25 күнэ — Олоҥхо күнэ
Олоҥхо саха омук былыыр-былыргы дьыллар быыстарыттан сырдык уонна хараҥа, айыы уонна абааһы аймахтара утарыта турууларын, күрсүүлэрин туһунан уостан уоска бэриллэн кэлбит уус-уран айымньыта буолар. Олоҥхо киһи өркөн өйүн күүһүн күдэҕин кыаҕынан айыы аймаҕын күөмчүттэн көмүскүүр үрдүк аналын хоһуйар.
Олоҥхо туһунан чахчылар
Олоҥхо наука эйгэтигэр бастаан биллиитэ учуонай, айанньыт А.Ф. Миддендорф өҥөтүнэн. Кини Сибиир хоту уонна илиҥҥи өттүн чинчийэр эспэдииссэйэҕэ 1842–1845 сыллардаахха кэлэ сылдьан, «Эриэдэл Бэргэн” диэн сүрүн дьоруойдаах олоҥхону сурунан ылар.
Бастакы фонографическай суруйуу 1902 сыллаахха оҥоһуллубута. Арассыыйа этнограба Владимир Иохельсон Орто Халымаҕа Родчев диэн сиргэ олорон, олоҥхоһут Иван Петровтан «Оҕо Тулаайах» олоҥхотун фонографка устубут.
Роман Алексеев олоҥхоһут «Алаатыыр Ала Туйгун» үс көлүөнэ олоҥхото хоһоон строкалара ахсаанынан аан дойдуга төрдүс миэстэни ылар. Кини 52 410 строкалаах.
«Дьулуруйар Ньургун Боотур» олоҥхо-испэктээк бастакытын сыанаҕа турар. Режиссер — ССРС норуодунай артыыһа Василий Васильевич Местников, композитор — Марк Николаевич Жирков.
Билигин олоҥхо аан дойду 11 тылынан тылбаастаммыт: нууччалыы, английскайдыы, французскайдыы, словак тылынан, ниэмэстии, турецкайдыы, дьоппуоннуу, корейскайдыы, кыргыыстыы, алтайдыы уонна эбээннии.
1968 с. Бүтүн Сойуустааҕы «Мелодия» устуудьуйаҕа (Ленинград) «Дьулуруйар Ньургун Боотур» олоҥхону Саха АССР норуодунай артыыһа Гаврил Гаврильевич Колесов грампластинкаҕа толорбут.
1999 с. Олоҥхону үйэтитэр, харамныыр, эдэр ыччакка тиэрдэр, тарҕатар сыаллаах “Олоҥхо Ассоциацията” Өрөспүүбүлүкэтээҕи уопсастыбаннай тэрилтэ төрүттэммит.
2005 с. ЮНЕСКО олоҥхону киһи аймах тылынан уонна өйүнэн айбыт чулуу айымньытынан биллэрбитэ.
2006 с. сэтинньи 25 күнүн Олоҥхо күнүнэн биллэрэр туһунан СӨ Бэрэсидьиэнин Ыйааҕа тахсыбыт.
2006 с. Олоҥхо өрөспүүбүлүкэтээҕи ыһыаҕа аан бастаан Сунтаарга ыытыллар.
2008 с. Олоҥхо тыйаатыра төрүттэммит.
2008 с. А.Е. Кулаковскай-Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтин иһинэн Олоҥхо өрөспүүбүлүкэтээҕи киинэ тэриллибит.
2010 сыллаахха М. К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университекка Олоҥхо научнай-чинчийэр института тэриллибит.
2015 сыллаахха IX республиканскай Олоҥхо Ыһыаҕа Чурапчы улууһугар ыытыллыбыта. Өрөспүүбүлүкэ олохтоохторугар уонна ыалдьыттарыгар саха эпоһын саамай киэҥ кээмэйдээх бырааһынньыгынан өйдөнөн хаалбыта. Аһыллыы сиэригэр-туомугар 999 киһиттэн турар эр дьон хора толорбута. Бу күн сценаҕа барыта 2500 артыыс туран, ыһыаҕы 15 тыһыынчаттан тахса ыалдьыт кэлэн көрбүтэ.
Саха олоҥхоһуттара олоҥхону хас да хонук устата тохтобула суох толороллоро биллэр. 1880-с сылларга Верхоянскай уокуругар сыылкаҕа олорбут биллиилээх поляк этнограба Вацлав Серошевскай кэпсииринэн, Манчаары олоҥхоһут ый устата кэпсэнэр олоҥхону билэр этэ.
1906 сыл тохсунньу 3 күнүгэр Дьокуускайга атыыһыттар кулуубугар бастакытын саха тылынан олоҥхо-спектакль театральнай сценаҕа туруоруллубута. Үс дьайыылаах спектакль олоҥхоһут Петр Охлопков-Наара Суох «Удалой добрый молодец Бэриэт Бэргэн» олоҥхотун мотивтарынан оҥоһуллубута. Бу күн өрөспүүбүлүкэҕэ театральнай искусство төрөөбүт күнүнэн ааҕыллар.
2022 с. Үөһээ Бүлүү улууһугар ыытыллыбыт Олоҥхо ыһыаҕын арыллыытыгар Ил Дархан Айсен Николаев Олоҥхо дьиэлэрин биир кэлим ситимин уонна олоҥхоһуттары, оһуохайдьыттары уонна уустары судаарыстыбаттан өйүүр туһунан ыйаахха илии баттаабыт. 30 тыһ. солк стипендияны олоҥхоһуттар, өрөспүүбүлүкэтээҕи оһуохай куонкурсун кыайыылаахтара уонна призердара, Саха сирин норуоттарын уус искусствотын илдьэ сылдьааччылар ылаллар.
olonkho.nlrs.ru сайт матырыйаалларыттан бэлэмнэннэ
