~~~ Саҥа дьылга ~~~
Ааһан иһэр эргэ дьылым
Саатар кыратык тохтоо,
Кэлэн иһэр Саҥа дьылым
Кэһиигин кэлин хостоо.
Дьыл – күн түргэнник ааһыан
Дьулуйабын, бар дьонуом,
Мүнүүтэттэн киһи кырдьыа,
Мүнүүтэттэн, баҕар, охтуо.
Ол иһин мин баҕарабын
Оҕотук сааһым уһуон,
Оччоҕо мин да кырдьарбын
Олох даҕаны умнуом.
Күүтэ түс, саҥа дьыл, бу түүн,
Күндү чааспыт уһаатын,
Кыыс оҕо тикпит көстүүмүн
Кыратык оһуордаатын.
Ааһан иһэр эргэ дьылым,
Саатар кыратык тохтоо,
Аһы-таҥаһы эн айдыҥ,
Саппааскын өссө хостоо.
Баҕарабын: бары ыалга
Баар буолуон үрдүк үөрүү,
Ыра курдук Саҥа дьылга
Ыалдьыттыан ырыа, үҥкүү.
Баҕарабын: тимир ууһа
Балтата тыастаах буолуон,
Кыһа чаҕаан итии суоһа
Кыымнары саҕа туруон.
Баҕарабын: сыбаайбалаах
Бар дьонтон кэс тыл ылыан,
Кэрэ олох сырдык тыыннаах
Кэскилин туһун саныан.
Баҕарабын: Саҥа дьылга
Баар буоллун ас, малааһын,
Алгыс алҕаан бары ыалга
Аһыахпыт ас сылааһын.
Баҕарабын: Саҥа дьылга
Баар буоллун күн, дьол, Эйэ,
Уйгутунан бары ыалга
Улуутуйуон сир Ийэ. (Алексей Бродников)
~~~ Хаар үҥкүүтэ ~~~
Оо, доҕоттоор, көрүҥ, көрүҥ!
Көрүҕ, үөрүҥ:
Алааспыт үрдүгэр хаар түһэр.
Саҥа хаар, сыа хаар, саргы хаар!
Хаар кыырпаҕа хаадьылыыр,
Кылыйбахтыыр, ойбохтуур,
Саҥа хаарым- үрдүбэр!
Саҥа хаарым – сүрэхпэр!
Үгүс кыырпах үтүө санаам
Үллүктүүрэ дьиктитиэн!
Суолум миэнэ сып- сырдык,
Үчүгэйиэн ыллыахха!
Түһэр хаардыы, наҕыллык
Иэйии устун дайыахха!
Санаабытын көтөҕөн,
Саргыбытын салайан,
Саҥа сылы арыйа,
Сандаар уоттаах харыйа!
Хаар кыырпаҕа хаадьылыыр,
Кылыйбахтыыр, ойбохтуур.
Саҥа хаарым – үрдүбэр!
Саҥа хаарым – сүрэхпэр!
Үгүс кыырпах үтүө санаам
Үллүктүүрэ дьиктитиэн!
Саҥа хаар, сыа хаар, саргы хаар... (Дмитрий Диринскэй)
~~~ Харыйа ~~~
Саҥа дьыл халҕанын
Сэмэйдик арыйан,
Дьиэ ахсын, ыал ахсын
Эн киирдиҥ, харыйа.
Тымныычаан кырдьаҕас
Бэл ирбит курдук дуу,
Муус кыаһаан таҥаһа
Солколуу суһумнуур.
Хампа күөх харыйа,
Үөр, мичээр, ыллаа-туой,
Бу маннык күн аайы
Симэнэр этиҥ дуо?!
...Тымныыттан, куйаастан
Чаҕыйар тугуй?- диир,
Харыйа, эн бааргын,
Эн күөххүн дьон сэргиир.
Кыһын, саас, эн курдук,
Чэлгийдин кыраайбыт,
Ол иһин уруйдуу
Дьиэрэйдин ырыабыт.
Хампа күөх харыйа,
Үөр, мичээр, ыллаа-туой!
Бу маннык күн аайы
Симэнэр этиҥ дуо?! (И.Е.Федосеев – Доосо)
~~~ Саҥа дьыл ~~~
Уоттардаах харыйа тырыма
Саҥа дьыл үүммүтүн санатта –
Олоххо угуйа, ыҥыра,
Мунчаарар дууһаны саататта.
Саҥа дьыл, Саҥа дьыл –
Үүннэ дии, саҥа дьол,
Саҥа дьыл, Саҥа дьыл –
Үөрэр дии, тула дьон!
Хаар тунаар кылбаарар тунала
Хараны, күлүгү мэлдьэстэ –
Санааргыы, сонньуйа турума,
Үөрэргэ-көтөргө уолдьаста.
Саҥаттан саҕалыах барытын,
Саҥа дьыл олугар олорсон –
Билбэккэ хаалыахпыт барбытын,
Оччоҕо мунчаарыы олохтон.
Уоттардаах харыйа тырыма
Саҥа дьыл үүммүтүн санатта –
Олохтон салгыма, ырыма,
Кынаккын үүннэриий, саҥаттан! (Василий Петров – Айыл)
~~~ Саҥа дьыллааҕы алгыс ~~~
Үрүҥ күн өрүүтүн көрүөхтүн,
Үөрүүнэн күөх быйаҥ үүнүөхтүн,
Үс саха өйөһөн түмсүөхтүн,
Үйэлээх өрөгөй үрдүөхтүн,
Саҥа Дьыл салаллар түүнүттэн,
Саргылаах сарсыҥҥы саҕах.
Өбүгэ төрүт хаан үгэһэ
Өлбөөрөн, умнуллан сүппэтин,
Өһөхтөөх хара дьай өлүүтэ
Өһөрөр күүстэрин түммэтин:
Саҥа Дьыл салаллар түүнүттэн,
Саргылаах сарсыҥҥы саҕах.
Манна баар барыта сайдыахтын,
Маҥан хаар сырдыгы ыһыахтын.
Маанылаах айылҕа тупсуохтун,
Мараны кэрэ күүс кыайыахтын:
Саҥа Дьыл салаллар түүнүттэн,
Саргылаах сарсыҥҥы саҕах.
Уйгулаах олохпут унаартын,
Утумнуур удьуорбут уруйун
Уус тылбын нарылаан чочуйдун:
Саҥа Дьыл салаллар түүнүттэн,
Саргылаах сарсыҥҥы саҕах.
Сыһыыга сырыыргыыр сылгыбыт
Сырыыта, ыырдара кэҥээтин,
Хотҥҥо хороҕор муостаахпыт
Хоргуйар аналы билбэтин:
Саҥа Дьыл салаллар түүнүттэн,
Саргылаах сарсыҥҥы саҕах.
Үүнэр кэм үөрүүлээх күнүгэр
Үнүгэс ыччаппыт түмсүөхтүн,
Үйэлээх алгыспыт түмүгэр
Үлэбит-хамнаспыт тахсыахтын:
Саҥа Дьыл салаллар түүнүттэн,
Саргылаах сарсыҥҥы саҕах.
Дойдубут тупсубут ньуругар
Дьоһуннаах олохпут кэлиэхтин,
Дьол уота саҕыллар түүнүгэр
Дьоннорум, мичээрдии туруоҕуҥ:
Саҥа Дьыл салаллар түүнүттэн,
Саргылаах сарсыҥҥы саҕахтан. (Иван Попов – Байдам)
~~~ Саҥа Дьыллааҕы алгыс ~~~
Томороон тымныылаах
Сахам сирин дьоно,
Тулалаан турар тунал маҥан хаардаах
Алааһым толооно,
Туманнаах, дьыбардаах кыһыным оройо,
Тохсус толомон маҥан
Халлааным тойотторо,
Этэр тылбын истэ билгэлээҥ,
Эгэлгэ санаабын ырыта анаарыҥ.
Саргыны салайар
Саҥа Дьыл түүнүгэр
Саҥарар саҥабар
Санаабын холбооммун
Саһарҕа алгыспын
Салайан эрэбин,
Сырдыгы ысыһар
Сындыыспын ыытабын:
Үүнэр үйэни салайыах
Үтүө-мааны ыччатым,
Үрүйэ уутун курдук
Үмүөрүһэ сылдьан
Үгүс үтүө өрүтү
Өрө тутан үөрүҥ,
Өрөгөйдүүр буолуҥ;
Кэлэр кэми киэргэтиэх
Кэрэмэс кэньиэрдэрим,
Кэскиллээх кэмниин дьүөрэлэһэ
Киһи-аймах кэтэһэр
Кэрэ кэмин олохтоон
Кийиит кыыстыы симэниҥ,
Күннүү сырдыы мичээриҥ.
Орто саастаах дьоннорум
Олох дьоруо атыгар
Олохтоохтук олорон
Охтор диэни билбэккэ
Оһуор ойуу үктэтэ
Орто дойду ньууругар
Олуккутун хаалларыҥ.
Аҕамсыйа барбыттар
Айгыр –силик айылҕаҕа,
Араҥаччылыыр иччилэргэ,
Араас халлаан айыыларыгар
Аал уоккутун оттоҥҥут
Алгыс тылын көтөҕөн
Айыы сиэрин айхаллааҥ.
Ытык саастаах дьоннорбут
Ытыктана сылдьаҥҥыт
Ыарыы диэни билбэккэ
Устар үйэ устата
Уһун кэми олоруҥ,
Унаар – тунаар киэҥ дэлэгэй
Уйгутугар сууланыҥ. ( Иван Попов - Байдам)
~~~ Саҥа Дьыл... ~~~
Кээмэйдээх кэм-кэрдии эргийэр,
Дьыл-хонук күлүмнүү элэҥниир,
Саҥа дьыл саргылаах салаллар,
Эргэрэн тумаҥҥа сууланар.
Ол онно дьыл ыпсар түүнүгэр
Кэрэ да көстүүлэр үксүүллэр,
Оннооҕор торулуур тымныылар
Былыкка бүрүллэн сүтэллэр.
Дьон бары ыҥырсан түмсэннэр
Дьиктилээх киэһэни түстүүллэр
Сырдыгы, үтүөнү баҕарсан
Олоххо дьол суолун аһаллар.
Ыллааннар, туойаннар, үҥкүүлээн
Дуоһуйуу алыбар киирэллэр,
Астына кэпсэтэн, мичээрдээн
Сулустаах чаастары көрсөллөр.
Саҥа дьыл, саргылаах Саҥа дьыл
Саҥаттаан саҕалаан үөрдээриий!
Саҥа кэм, күүтүүлээх дьикти сыл,
Сир үрдүн дьолунан толорууй! (Иван Попов - Байдам)
~~~ Саҥа дьылынан! ~~~
Түүнү-күнү өрө мөхтөрөн
Төгүрүк сылбыт иилээн бүттэ,
Түргэнин эрэ дьэ сөхтөрөн
Түмүгүн бэлиэр тиһэн бүктэ,
Кэлэр кэммит эмиэ сиэллэрэн
Тиийэн кэллэ иннибитигэр,
Үүнэр сылбыт тугу билгэлээн
Түстээн биэрэрэ – кистэлэҥэр...
Иһэр илик эҥин дьиктитин
Кэһии гыннын бэлэх үтүөтүн,
Сүрэх иэйэр олох кэрэтин
Көтөх муҥунан көрдөрүөхтүн,
Онно эбии таптал уйатын
Анаан аастын иккиэ бэйэҕэр,
Онно өссө дьолу баҕаран
Алгыс эттин алаһа дьиэҕэр,
Саҥа дьылынан алып түүҥҥэ
Толору дьол тула тосхойдун,
Баҕа санааҕыт өрүү тэҥҥэ
Ыраҕыт хоту туола турдун! (Римма Иннокентьевна Корякина - Хотууна)
~~~ Саҥа дьыл – дьол, эйэ ~~~
Кыһыҥҥы тымныылар түһэннэр
Халлааҥҥа сулустар күлсэллэр,
Саҥа дьыл – саҥа хаар хаачыргыыр
Сыһыыны, толоону толорор.
Ойуурга Ахсынньы күүлэйдиир,
Хатыҥнар Хаарчаана курдуктар.
Саҥа дьыл – Саҥа дьол чугаһыыр
Кэрэни дьиктини билгэлиир.
Дьиэм иһэ чуумпуран иһийэр,
Аал уотум илгийэн арчылыыр,
Саҥа дьыл – саҥа кэм киэһээтин
Үөрүүнэн ырыанан сырдатар.
Саҥа дьыл – саҥа дьол күөнүгэр
Үтүөҕэ- кэрэҕэ кыттыһыах.
Саҥа дьыл, Саҥа дьыл, Саҥа дьыл,
Дьол- соргу, Ил-Эйэ аргыстан (Евдокия Федоровна Дьячковская - Иэйэ)
~~~ Саҥа дьылга ~~~
Сыыдамнык ааста эргэ сыл
Саҥа дьыл салаллан кэллэ,
Саҥа сайдыы суолун тэлэн
Сандал хаар кыырпаҕын ыста.
Сабыс саҥа ыраас ыллык
Сырдык, маҥан хаарга түстэ,
Сиэрэ ситэн арчылаан
Санаа истиҥ кыымын тиэртэ.
Саҥалыы солун хардыынан
Саҕаламмыт кэм түстэннэ,
Сайдар – үүнэр кэскиллэнэн
Ситиһиигэ олук уурда.
Сардаҥа утаҕын сыыйан
Сылаас сыһыан тыынын сахта,
Саҥа харыйа симэнэн
Суһума сандаара тыкта.
Сахалыы ырыа дьиэрэйэн
Саргы талаан салалынна,
Сайдам үөрүү тосхолунан
Сайар сыһыан алгыстанна.
Саҥа аартыгы арыйан
Саҕаланнын үүнүү – сайдыы,
Сирдээҕи олох дьолунан
Симэннин тулаҕыт сырдыы. (Парасковья Иванова - Хачыана)
~~~ Cаҥа дьыл – саҥа саҕах ~~~
Тымныы тыалынан куһууран
Кырыа хаары кыаһааннаан,
Тэһиини ыга тардынан
Киирдэ тиэргэн аанын аһан.
Тибэн ыһан, суолун солоон
Хас ыал аайы кэһиилэнэн,
Типпит хаарын кыырпаҕынан
Харса суох күлүм ыһан.
Саҥа дьыл кэлбит юэлиэтин
Күннүү дьиэ иһин сандаардан,
Сырдык уотунан дьиримниир
Киэргэммит күөх харыйачаан.
Элбэх араас эридьиэстээх
Ааһа оҕуста эргэ сыл,
Эрэл санаа сырдык кыыма
Арыаллаах, Саҥа дьыл кэллэ.
Саҥа сылга – саҥа саҕах
Олох суола тыргылыннын,
Силигин сиппэтэх санаа
Оргууй оннун булан истин.
Үүнүү-сайдыы үрдүү турдун
Дьоһун үөрүү аргыстанан,
Үтүө өрүт эҥэрдэнэн
Дьоллоох саҥа кэм түстэннин! (Парасковья Иванова - Хачыана)
~~~ Харыйачаан – харыйа ~~~
Харыйачаан үүнэҕин
Халлаан суһумун көрөн,
Хоту дойду хонноҕун
Хонуу сирин сөбүлээн.
Сылтан сылы куоһаран
Силис тарда тураҕын,
Ситэн тупсан, симэнэн
Сир үрдүн киэргэтэҕин.
Хабараан да хаһынтан
Хагдарыйан ылбаккын,
Хотугу сир силлиэтин
Холкутук тулуйаҕын.
Тыйыс тымныыны уйан
Тулуһан, сүппэт өҥүн,
Таптыыр сиргэр лаглайа
Тупса тур, күөх харыйа. <strong> (Парасковья Иванова - Хачыана</strong>)
<strong>~~~ Саҥа дьыл ~~~
Саргылаах саҥа сыл
Сандаарар харыйа киэргэллээх,
Маҥан хаар аргыстаах,
Тымныы дьыбар туманнаах
Тиийэн кэллэ.
Саҥа дьыл киэһэ
Симэнэ мустабыт бары,
Сайбаччы сандалыбыт ууруллар,
Сөбүлүүр аспыт арааһа
Саргылана киэркэйэр.
Саҥа сылга түмүллэр
Үлэ, үөрэх ситиһиитэ,
Саҥа бачыым ылыллар
Сайдарга-үүнэргэ,
Ситиһиилээх буоларга.
Саҥа дьыл кэлэрин
Сиэннэрбит ойуулаан,
Оүуордаан күүтэллэр,
Тымныы кырыа оҕонньор
Күүтүүлээх кэһиитин.
Саҥа дьыл аҕаллын саҥа саҕахтары,
Сырдык үөрүүнү, дьолу
Саҥаттан саҥа ситиһиилэри.
Сырдыаҕыҥ, үүнүөҕүҥ,
Сайдыылаах сахалар буолуоуҕуҥ!
Түбүктээх сылгыт түмүктээх буоллун,
Сырыылаах сырыыгыт
Сыаналаах буоллун,
Туппуккутуттан туһа таҕыстын
Уурбуккутуттан туон оччо эбиллиннин.
Туруорбут соруккут
Туолан истин,
Оҕолоргутуттан олоххут тубустун,
Сиэннэргититтэн үөрүүгүт үксээтин!
Бигэ туруктаах,
Инникигэ эрэллээх,
Кэлэр кэскилгит уйгулаах,
олоххут тупса,
сайда туруохтун!
Сылаас сыһыаны,
Муҥура суох тапталы,
Дьиэ кэргэҥҥитигэр
Дьоллоох олоҕу! (Пелагея Семеновна Игнатьева)
~~~ Кэрэни аҕаллын ~~~
Кэрэтиэн тулабар кыыдамныыр маҕан хаар,
Ахсынньы бүтэhик күннэрэ.
Күүтүүлээх Саҥа Дьыл алыптаах киэhээтэ,
Күлүмнүү, киэркэйэ угуйар.
Саҥа Дьыл кэлэрин оҕолуу күүтэбит,
Инники сылбытын эрэнэ саныыбыт.
Ааспыт сыл күннэрин махтанан ааhыахпыт,
Үчүгэй кэмнэрин Өрүүтүн өйдүөхпүт.
Саҥа Дьыл бэлиэтин, бэлэҕин туттардын.
Харыйа сытынан дьиэбитин толордун.
Үтүөнү баҕарыы тылларын сипсийдин,
Саҥа сыл биhиэхэ кэрэни аҕаллын. (Сандаар Күн Сандаара)
~~~ Харыйабыт симэннэ ~~~
Саҥа сылы көрсүһэр
Харыйаҕа уот оонньуур.
Быйыл эмиэ саныыбын
Кыра оҕо саастарбын.
Харыйаны тулалаан
Үҥкүүлүүллэр оҕолор.
Киэргэммитин хайҕааннар
Чаҕаарыйа ыллыыллар.
Харыйаҕа кэккэлиир
Элбэх кыра кыылчааннар
Тэҥҥэ үөрэ тураллар,
Саҥа сылы көрсөллөр.
Курдат көстөр дьэп- дьэҥкир
Мээчиктэрэ сылдыыллар.
Эҥин оҥнөөх оонньуурдар
Дьикти кэрэ уоттаахтар.
Барахсаттар-куобахтар
Маҕаннарыын маанылар,
Үҥкүүлүүрдүү табыйар
Үчүгэйдэр- табалар.
Онно Тымныы Оҕонньор
Сиэнэ кыыстыын тураллар.
Саҥа сылга дьол түстүүр
Эҕэрдэлээх кэлбиттэр. ( Айылҕаана)
~~~ Сандаара,умай харыйабыт! ~~~
Саҥа Дьыл үөрүүтүгэр
Саҥа дьол бэлиэтигэр
Чээлэй күөх харыйаны
Лаглаччы киэргэттибит!
Сандаар,умай харыйабыт
Уон араас өҥнөрүнэн!
Сулус курдук чипчиҥнээ!
Дьүкээбиллии суһумнаа!
Оҕо ыра санаата
Остуоруйа олоҕо!
Көрүҥ көмүс шариктар,
Күлүмүрдэс оонньуурдар!
Кыһыл Көмүс бөтүүкчээн,
Албын- көлдьүн саһылчаан,
Үргэн куотар куобахчаан
Бары манна кэлбиттэр.!
Олус кэрэ Хаарчаана
Саҥа дьылы аҕалыа!
Тымныы Кыһын оҕонньор
Кэһиилэрин түҥэтиэ!
Сандаар,Умай харыйабыт
Уон араас өҥнөрүнэн!
Сулус курдук чипчиҥнээ
Дьүкээбиллии суһумнаа! (Сэҥээрэ)
