Саха ыала – уопсастыба сорҕото

1. Оҕоҕо төрөппүт ийэ эмнэрбит үүтүн, биэбэйдээбит биэбэйин, таптаабыт тапталын киһи кыайан сыаналыыр сатаммат. (Суорун Омоллоон)
2. Оҕоломмотох ыал дьиэтэ

Тыла суох чуораан кэриэтэ:

Ким да кинини чугдаарпат,

Үөрдүбэт-көтүппэт, чаҕаарпат. (Семен Данилов)

3. Оҕо дууһата диэн кэһиллибэтэх сыа хаар кэриэтэ буоллаҕа дии. (Софрон Данилов)
4. Оҕо –

Өлбөөдүйэҥ үрүҥ күн,

Өлбөт-сүппэт уһун үйэ.

Оҕо –

Сылайбат итии таптал,

Саппаҕырбат сандал саас,

Оҕо иннэ диэн

Ийэ эмиийин ыанньытар,

Оҕо туһа диэн

Аҕа тилэҕин элэтэр.(Сергей Васильев-Борогонскай)

5. Оҕолору атаҕастааһын – кэлэр кэмнэргэ силлээһин. (Наталья Харлампьева)
6. Ийэ – сир уобараһа. Ийэ куолаһа – бу бүгүҥҥү саһарҕа уһуктар ырыата. Аан дойду иилээх – саҕалаах, ол тэҥэ ким барыта төрөппүт ийэлээх. Ийэлэр үйэ саас тухары салҕанан бара турар дьиктилээхтэр. Аан дойду бары чиэһинэй, үлэнэн иитинэр ийэлэрэ бэйэ-бэйэлэрин ситэрсэн биэрэр “Ийэ” диэн улахан талааннаахтар. (Сэмэн Тумат)
7. Билбэппин –

Ийэттэн ураты истиҥи,

Кини баар олохпут тутааҕа,

Кэхтибэт кэскилбит дьылҕата.

• Олоххо оҕо курдук сүгэһэр

Дьоллоох дьоҥҥо эрэ түбэһэр. (Иван Федосеев-Доосо)

8. Ыарахантан ыарахан

Таас хайаны дабайыы,

Ыархантан  ыарахан

Ийэ хара5ын уута. (Николай Герасимов – Айталын)

9. Дьахтарга ийэ буолуу дьиҥнээх иэйиитэ, айылҕаттан бэриллиитэ кини киһи буолуоҕуттан олохсуйар. (Николай Босиков)
10. Ийэни хомотуу курдук ыар буруй күн анныгар туох кэлиэй!

• Ийэ – биһиги олохпут тирэҕэ, тыаллаах күҥҥэ – дурдабыт, ардахтаах күҥҥэ – хаххабыт, тымныы күҥҥэ – сылааспыт. (Михаил Алексеев)

11. Оҕо ийэ-аҕа тапталын билиэхтээх, истиҥ-иһирэх тапталга иитиллибит оҕо киһи быһыытынан сайдарыгар, олоххо бэлэм буоларыгар көмөмлөөх буолар. (Ф.В. Габышева)
12. Кыыс кэрэтэ сааһы санатар, ийэ буоллаҕына сайынынан сапсынар. Көмүс күһүнүн оҕолорунуун көрсөр. Ийэ дьоло ол буоллаҕа. (К.Д.Уткин- Нүһүлгэн)
13. Кырдьаҕас киһи диэн кимий?кини бэйэтэ – бүтүн айылҕа, бүтүн Эбэ, бүтүн төрүт төбө эбит. Кини төһө саастааҕый да, соччонон көлөһүнүн тохпут, үлэтэ-хамнаһа, билиитэ-көрүүтэ, көрбүт кыһалҕата, эрэйэ-муҥа барыта киниэхэ түмүллүбүт энергия, киниэхэ иҥэн сылдьар информация.

• Оҕо, эдэр киһи кырдьаҕаска сыһыана – бу айыылары кытта сибээс, төрдү-ууһу кытта ситим. Киһи оҕо эрдэҕиттэн кырдьаҕаска хайдах сыһыаннаспытыттан олоҕо тутулуктанар эбит. Биһиги кырдьаҕаһы төһө улаханнык салгыны хамсатан убаастыыбыт-ытыктыыбыт да, соччонон бэйэбитин ытыктанар эбиппит, соччонон олохпут инники аартыгын арынарбыт түстэнэр, ыллыкпытын, үктэлбитин чиҥэтинэр эбиппит.
• Эр киһиэхэ дьахтар хайдах сыһыаннаһар да, хардата оннук буолар. Эр киһи дьахтары харыстыахтаах, дьиэ иһин кини тутан олорор.
• Эр киһини атын эр киһиэхэ тэҥнээбэт куолу. Ханнык баҕарар ыал аҕата бэйэтэ туспа кэрэ, бэйэтэ туспа кыахтаах.
• Оҕо туох интэриэстээх, хайдах майгылаах-сигилилээх киһи буолара оонньууруттан улахан тутулуктаах. Оҕо оонньуурун кэтээн көрөн, хайдах киһи буолуон быһаарыахха сөп.
• Киһи саҕаланар бэйэтин дьиҥ олоҕуттан, саҕаланар дьиэ кэргэниттэн. Олоххор сыалгын-соруккун ситиспэтэх буоллаххына, эн уопсастыбаҕа да, дьиэ кэргэҥҥэр да туһаны оҥорботуҥ. Онон эн санааҥ быһаҕас. Оттон киһи санаатынан дуоһуйа сылдьыахтаах.
• Киһи дьон ортотугар олорор, киһи дьоҥҥо, уопсастыбаҕа, дьиэ кэргэнигэр мэһэйдээбэт курдук олоруохтаах. Киһи эйгэтэ үчүгэй буоларын туһугар туруулаһыахтаах. Киһи ол да туһугар дьонтон, норуоттан тэйиэ суохтаах, дьону абааһы көрүө, бэйэтиттэн тэйитиэ суохтаах. Хас биирдии киһи оннук сиэрдээх буоллаҕына, уопсастыба бүттүүнэ оннук буолуо.
• Дьиэ иһигэр эр киһи баар буоллаҕыына – дьиэ иһэ сылаас, эркин бүтэй, эр киһи – туллар тутаах, иэгэйэр иэччэх, өһүө уонна акылаат диэн буолуохтаах. Аҕа баһылыкка оннук сыһыан, эрэмньи, тулааһын курдук көрүү баар буолуохтаах.
• Билиҥҥи эр киһи, дьиэ баһылыга бигэ тирэхтээх,

үктэлэ, ыллыга, аартыга чиҥ уонна киэҥ буолар. Күннээҕинэн олороро табыллыбат, сарсыҥҥы баарын, кэлэр кэм күүтэрин сыаналыыр күүстээх ыра санаалаах. Хас биирдии омук таһымын бэлиэтэ – эр киһитэ, кини олоххо ирдэбилэ, олоҕу көрүүтэ, айылҕаны, эбэни кытта сибээһэ – ити барыта эр киһинэн, айылҕанан дьайыллар эбит. Эр киһинэн норуот сыаналанар: кини тубарсыйан, кэхтэн эрэрэ дуу, сайдыы таһымыгар тахсан эрэрэ дуу, эбэтэр кэлэр кэм буолар уларыйыыларга олук уурсара дуу, уурсубата дуу. Эр дьон нөҥүө, кини дьүһүнүнэн-хамнаһынан, бүппэт түбүгүнэн, салайар-такайар дьоҕурунан сылыктаан бүтүн норуокка сыана быһаллар эбит.

• Киһи баайа, уопсайынан, киһи аймах баайа – оҕо.
• Истиҥ тапталынан, аналынан үөскээбит оҕо дьоллоох буолар. Ийэлээх аҕа хардарыта сыһыаннарыттан, олох олороллоруттан, оннооҕор ханнык тэрилтэҕэ үлэлииллэриттэн оҕо туруга, уйулҕата иитиллэн, баайыллан түһэр.
• Ийэ тапталын билбэтэх оҕо кураанах, киһи аҥаарын кэриэтэ буолар. Тапталы ылымматах оҕо аһыныгас буолбат, тымныы, холус буолар, куһаҕан биттээх, үчүгэй өттүн көрбөт, тоҥуй, халыҥ тириилээх, чой буолар. Туохха барытыгар оннук сыһыаннаһар. Оннук киһи өйө-санаата кэхтэр, кута хамсыыр. (Эдьиий Дора)

14. Эр үтүөтэ ойоҕо, оҕото-уруута суох буоллаҕына, дьиэтэ-уота хобдохсуйар, кэскилэ кэрэгэй дьылҕаланар. (Дапсы)
15. Ийэ махтаммыт хараҕыттан ордук күндү оҕоҕо суох. (Айталина Никифорова)
16. Саха дьахтара уһун-киэҥ санаалаах, алаһа дьиэтин арчылыыр ыраас тыыннаах. (Галина Нельбисова)
17. Оҕо оонньууга ситэр-хотор, киһи быһыытынан олоҕун бастакы суолун таптаан оонньообут оонньуутуттан булар. (Николай Босиков)
18. Оҕо син үүнээйи кэриэтэ эбээт. Киһи кэрэхсии көрөр буола силигилии чэчирээһинэ, эбэтэр буортутуйан, тоһута хатан сир бөҕө буолуута бүөбэйдээччититтэн тутулуктаах. Ол тэҥэ оҕо туох-ханнык иитиини ылара төрөппүтүттэн. (Анна Варламова-Айысхаана)
19. Ийэни, аҕаны бүөбэйдиир,

Көрөр-истэр, харайар –

Оҕо ытык иэһэ эрэ буолбатах,

Оҕо – дьоло!.. (Семен Маисов)

20. Оҕо айылҕаттан сурулла илик ыраас кинигэ курдук үөскүүр. Кэлин ол ыраас кинигэ хайдах ис хоһоонунан туолуута төрөппүттэртэн, оскуолаттан, бары тулалыыр эйгэттэн тутулуктаах.

• Сахалыы куттаах-сүрдээх, тыллаах-өстөөх, өйдөөх-санаалаах, айылгылаах, уйулҕалаах оҕо эрэ улахан омуктар саба бүрүүкүүр сабыдыалларыгар туруулаһыаҕа. (Мандар Уус)

21. Оҕо дууһата иитиини-үөрэтиини кыратыгар иҥэримтиэ, ылынымтыа.

• Оҕо дууһата бэйэтэ кэрдиилээх-кээмэйдээх, дьон сыһыаныгар олус сэргэх уонна уйан. (Михаил Алексеев)