Чурапчинский улус в годы Великой Отечественной войны

Кинигэ Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии кыттыылааҕа, учуутал Г.И.Попов сырдык кэриэһигэр ананар. Кинигэҕэ Г.И.Попов сэриигэ сылдьыбытын туһунан тус бэйэтин ахтыылара киирдилэр. Хорсун байыас, талааннаах педагог, салайааччы туһунан доҕотторо, бииргэ үлэлээбит коллегалара, үөрэппит оҕолоро, аймахтара бэйэлэрин ахтыыларын суруйдулар. Ааҕааччы киэҥ араҥатыгар ананар.

Хомуурунньукка Чурапчы улууһун Халыҥ Хадаар нэһилиэгиттэн Аҕа дойду Улуу сэриитигэр баран өлбүт буойуннар тустарынан аймах-билэ дьоннорун ахтыылара, тыыннаах эргиллибиттэр бэйэлэрин суруйуулара киирдэ.

Хорсун сэрииһит, үтүөлээх үлэһит, ытык аҕа

Бу кинигэ Чурапчы улууһун Чакыр нэһилиэгин Аҕа дойду сэриитин (1941-1945) кыттыылаахтарын туһунан сэһэргиир, ааттарын үйэтитэр аналлаах сурулунна. Кинигэҕэ сэрии, Үлэ фронун кыттыылаахтарын туһунан Михаил Капитонович Кириллин хомуйбут матырыйаала, бэтэрээннэр оҕолорун, аймахтарын ахтыылара, саллааттар суруктара наарданан киирдилэр. Бу кинигэ ааҕааччыга, ыччакка тиийэрэ, аҕа саастаах аймах-билэ дьоммут, биир дойдулаахтарбыт иннигэр ытык иэспит буолар.

Михаил Дмитриевич Климов — Мэхээччэ — А5а дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, Хайахсыт нэһилиэгэр бастакы артыалы тэрийсибит, күн бүгүнүгэр диэри дьоҥҥо сэргэҕэ уос номоҕор киирбит убаастанар уордьаннаах салайааччы олорон, үлэлээн ааспыт кэмнэрин бэйэтэ суруйан хаалларбыт суруктарыгар, дьиэ кэргэнин, аймахтарын, бииргэ алтыспыт дьонун ахтыыларыгар олоҕуран бу кинигэ таҥылынна. Кинигэ ааҕааччы киэҥ эйгэтигэр ананар.

Кинигэҕэ дойдутун, дьонун туһугар чаҕылхай олоҕу олорон ааспыт Аҕа дойду сэриитин кыттыылааҕа Ефимов Г.Д. олоҕун сүрүн оҥкулларын туһунан кэпсэнэр. Ефимов Г.Д. 100 сааһынан тахсар. Эбии матырыйаалы хомуйда Д.Г.Ефимова. Ааҕааччы киэҥ араҥатыгар ананар.

Кинигэҕэ Чурапчы оройуонун Кытаанах уонна Танда — Бахсы нэһилиэктэриттэн Аҕа дойду Улуу сэриитигэр кыттыбыт, Улуу Кыайыы туһугар эдэркээн саастарыгар олохторун толук уурбут хорсун буойуннарбыт тустарынан сурулунна.

Учуутал, сэрии бэтэрээнэ М.П.Ефимов олорон ааспыт олоҕо, өйө-санаата үүнэр ыччакка үгүс өттүнэн үтүө холобур буолуон сөптөөх диэн бу кинигэ сурулунна.

Книга представляет собой сборник воспоминаний, документов о боевых фронтовых дорогах активного участника Великой Отечественной войны, командира роты, старшего лейтенанта Р.Х.Кривошапкина. Интерес у читателей несомненно вызовут его личные воспоминания, воскрещающие жаркие схватки с врагом.

Дойдутун, дьонун туһугар чаҕылхай олоҕу олорон ааспыт Ефимов Г.Д. туһунан документальнай сэһэн, ахтыылар.

Бу кинигэ Василий Сергеевич аатын үйэтитэн сиэннэригэр, хос сиэннэригэр үтүө өйдөбүнньүк буоллун, эдэр көлүөнэ ыччаты байыаннай-патриотическай тыыҥҥа иитиигэ көмөлөөх буолуо диэн киэҥ эйгэҕэ таҕыста.

Настоящая книга издана к 70-й годовщине Великой Победы ВОВ 1941-1945 гг. В книге о медиках Чурапчинцах в годы войны использованы материалы, собранные на основании работ ветерана ВОВ, лауреата Государственной премии имени П.А.Ойунского И.М.Павлова, также фото, документы, воспоминания из фонда музея здравоохранения Чурапчинской ЦРБ им П.Н.Сокольникова.

Кинигэҕэ Чурапчы улууһун кырдьаҕас нэһилиэгин — уруккута II Хатылы, билиҥҥитэ Болтоҥо нэһилиэгин дьоно-сэргэтэ Аҕа дойду Улуу сэриитигэр кыттыыларын, Хоту көһүрүллүүгэ, тыылга үлэлэрин туһунан бэтэрээннэр ахтыылара, оскуола түмэлин архыыба, оҕолор хомуйбут үлэлэрэ уо.д.а. матырыйааллар түмүлүннүлэр. Сэрии кыттыылаахтара бэйэлэрэ суруйбут испииһэктэрэ, А.И.Поисеева көһөрүллүү туһунан кинигэтиттэн дааннайдар киирдилэр. Ону сэргэ Кыайыы 75 сылынан чопчуламмыт Болтоҥоттон төрүттээх сэрии, үлэ фронун, көһөрүллүү кыттыылаахтарын испииһэктэрэ кэлин чинчийээччилэргэ туһалаах буолуо диэн эрэнэбит. Кинигэ ааҕааччы киэҥ араҥатыгар ананар.

Кыргыс толоонуттан тыыннах ордон кэлбит буойуттар сэрии ыар баастарын оһорор, норуот хаһаайыстыбатын чөлүгэр түһэрэр уонна салгыы сайыннарар иһин эйэлээх үлэ фронугар туруммуттара. Сэрии ыар сылларыгар биһиги оройуоммут үлэһит дьоно тыылга эмиэ бэйэни харыстаммат үлэ үтүө холобурун көрдөрбүттэрэ, фроҥҥа туох баарынан күүскэ көмөлөспүттэрэ. Колхуостаах дьахталлар илиинэн от охсубуттара, сылгыһыт, от-мас тиэйээччи буолбуттара, тутууга үлэлээбиттэрэ. Үгүс эдэр кыргыттар тиэхэньикэни баһылаабыттара…

Ааҕааччы киэҥ араҥатыгар ананар.

В книгу о храбром воине артиллеристе, отличнике народного образования Г.Д.Протодьяконове вошли статьи, воспоминания и стихи боевых командиров, однополчан, коллег, учеников, близких друзей, земляков, родственников и родных.

Кинигэ «Чурапчы улуһун үөрэҕириитин салалтата» МТ үбүлээһининэн (нач. К.К.Чичигинаров), «1941-1945 сыллардааҕы Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Кыайыы» Саха Республикатын государственнай тэрилтэтин (сал. П.И.Уаров), улуустааҕы ветераннар сэбиэттэрин (предс. М.Н.Матвеева) эбии үбүлээһиннэринэн таҕыста.

Бу кинигэҕэ сэрии, үлэ бэтэрээнэ, Ленинград блокадатын кыттыылааҕа, учуутал Анастасия Тихоновна Старостина туһунан кэпсэнэр.

Бу кинигэҕэ Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, үлэ уонна спорт бэтэрээнэ, дэгиттэр талааннаах худуоһунньук Алексей Дмитрьевич Картузов дьоһун олоҕо сырдатылынна. Кини бииргэ үлэлээбит, алтыспыт дьонун, аймахтарын, оҕолорун-урууларын ахтыылара киирдилэр.

Ааҕааччы киэҥ араҥатыгар ананар.

Кинигэҕэ Чурапчы улууһун Алаҕарыттан төрүттээх саха саллаатын аатын ааттаппыт Протодьяконов Г.Д. дьиҥнээх дьоруой буоларын туоһулуур айымньылар, архыып докумуоннара, ахтыылар киирдилэр.

Гавриил Протодьяконов албан аатын оҕолоро, сиэннэрэ, доҕотторо, бүттүүн саха норуота сүгүрүйэ, махтана үйэ-саас тухары өйдүү-саныы сылдьыахтара.

Кинигэ ааҕааччы киэҥ араҥатыгар ананар.

Кинигэҕэ Чурапчы улууһун Чурапчы сэлиэнньэтин спортивнай томторугар араас сылларга үлэлээбит, олорбут Аҕа дойду Улуу сэриитин тыылын бэтэрээннэрэ оҕо саастарыгар, эдэр кэмнэригэр эрэйи эҥэрбиттэрин, хоту көһөрүү ыар тыынын билбиттэрин, Кыайыы туһугар бэйэни харыстаммакка үлэлээбиттэрин туһунан ахтыылара уонна чугас дьоннорун, оҕолорун суруйуулара киирдилэр.

Ааҕааччы киэҥ эйгэтигэр ананар.

Кинигэҕэ 1941-1945 сс. Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии сылларыгар ыраах тыылга өлөр-тиллэр мөккүөрүгэр сылдьан Кыайыы туһугар бэйэни харыстаммакка үлэлээн-хамсаан ааспыт Чурапчы улууһун Хоптоҕо нэһилиэгин холкуостаахтарын туһунан ол тыйыс кэмнэр тыыннаах туоһуларын ахтыылара, кинилэр оҕолорун, сиэннэрин суруйуулара киирдилэр.

Улуу Кыайыы 75 сылын көрсө бэлэмнэниллибит кинигэ, бастатан туран, үүнэр көлүөнэ төрдү-төрүтү билэ, ытыгылыы улаатарыгар, Улуу Кыайыыны тыылга уһансыбыт хос эһэлэринэн-хос эбэлэринэн, эһэлэринэн-эбэлэринэн киэн туттар санааны саҕыыга, сүгүрүйэр өйдөбүлү иҥэриигэ туһуланар.

Ааҕааччы киэҥ араҥатыгар ананар.

Кинигэ Чурапчы оройуонун Төлөй нэһилиэгин колхозтарын Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр хоту Кэбээйигэ күүс өттүнэн көһөрүү содулугар бу нэһилиэк колхозтара көрсүбүт эрэйдэрэ-муҥнара, өлүүлэрэ-сүтүүлэрэ киһи өйүттэн-сүрэҕиттэн хаһан да сүппэттик иҥмитэ үйэ-саас тухары ыар сүгэһэр оҥостон илдьэ сылдьыбыт санаалара кинилэр ахтыыларыттан хомуллан оҥоһулунна.

Кинигэҕэ ааптар, ууну-уоту ортотунан ааспыт фронтовик, бэйэтин урукку тахсыбыт кинигэлэригэр, атын суруйууларга, докумуоннарг историческай чахчыларга олоҕуран 1941-1945 сыллардааҕы Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии күөдьүйбүт дьиҥнээх төрдүн-төрүөтүн, кырыктаах кыргыһыылар буолбут куораттарын, уобаластарын көмүскээһин суолталарын анааран суруйар. Сэрии барбыт сүрүн объектарын, сирдэрин бэлиэтээн, Ленинград, Москва, Сталинград иһин кыргыһыылары, Курскай Тоҕой уонна Ильмень күөл трагедияларын, сахалар хорсуннук сэриилэспиттэрин, бу сэриигэ оччотооҕу ССРС бары бырааттыы республикалара сомоҕолоһон, бииргэ киирсэн, туруулаһан, сэбиэскэй норуот Улуу Кыайыыны аҕалбытын итэҕэтиилээхтик кэпсиир.

Книга посвящается солдатам и офицерам , ушедшим на войну с далекой Якутии, сражавшимся и героически погибшим в самых кровополитных сражениях за Москву под Ржевом.

Кинигэҕэ буойун, учуутал, чинчийээччи, Чурапчы улууһун бочуоттаах олохтооҕо Иван Михайлович Павлов кинигэлэрэ уонна чинчийэн үлэлээбит матырыйааллара хомуллан киирдилэр. Автор эрдэ сылларга тахсыбыт үс кинигэтэ манна түмүллүннэ. Чурапчы улууһуттан Аҕа дойду Улуу сэриитигэр хорсуннук сэриилэспит бойобуой наҕараадалаах биир дойдулаахтарбыт албан ааттара ааттанна. Ону таһынан бойобуой эпписиэрдэр, сураҕа суох сүппүттэр уонна Чурапчы военкоматыттан ынырыллыбыт атын улуус дьоно испииһэк быһыытынан, кыра ыйыылардаах киирэн бэчээттэннилэр. Книга является дополненным сборником трех разных изданий автора — ветерана войны, учителя с большой буквы, исследователя истории своего края И. М. Павлова. В книге собраны и увековечены имена награжденных орденами и боевыми медалями. Также вошли списки пропавших без вести на полях сражений, списки боевых офицеров и списки призванных на войну из Чурапчинского военкомата уроженцев других районов

Книга об участии в Великой Отечественной войне нескольких представителей из каждой семьи Чурапчинского улуса. Материал расположен по наслегам. В книгу вошли биографии воинов, погибших на полях сражений, также тех, кто вернулся в родные села…, про отцов и сыновей, про близких родственников, участвовавших в войне. Для широкого круга читателей

В книге даны сведения о 2170 человек, учавствовавших в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг. из Чурапчинского района ЯАССР

В книгу вошли архивные материалы, воспоминания и статьи об участниках Советско-Японской и Великой Отечественной войны из Чурапчинского улуса, собранные автором за многие годы