Попов Борис Николаевич — Барылҕан

Борис Николаевич 1938 сыллаахха бэс ыйын 30 күнүгэр Чурапчыга төрөөбүтэ. Чурапчы оройуонун Арыылаах, Кытаанах оскуолаларыгар үөрэммитэ. С.А. Новгородов аатынан Чурапчытааҕы педучилищеҕа, онтон Дьокуускайга педучилищеҕа үөрэммитэ. Саха государственнай университетын историко-филологическай факультетын ситиһиилээхтик бүтэрбитэ.  Дьокуускайдааҕы научнай кииннэ социологическай чинчийии салайааччытынан, Саха сиринээҕи научнай киин президиумун кылаабынай учуонай- сэкирэтээринэн (1971-1975 сс.) ананан үлэлээбитэ. ГЧИ ыстаарсай, ведущай научнай сотруднигынан, социологияҕа уонна бырааптарга отдел сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ.

     Новосибирскай куоракка философияҕа, социологияҕа уонна бырааптарга институкка докторскай диссертациятын «Общее и национально-особенное в семейной культуре народов, не прошедших капиталистический путь развития» тиэмэҕэ 1989 сыллаахха көмүскээбитэ. Кини бу сыллар усталарыгар этика, эстетика, философия предметтэригэр устудьуоннары үөрэтэрин тохтоппотоҕо. 1996 сылтан профессор СГУ- ыгар культурология кафедратын арыйан, салайан үлэлэппитэ. Онтон ССРС Наукаларын академиятын философияҕа институтугар «Хотугулуу-илиҥҥи норуоттар ыал кэргэн олохторугар интернациональнай уонна национальнай өрүттэр алтыһыылара» диэн тиэмэҕэ социальнай философия идэтигэр докторскай диссертациятын көмүскээбитэ.

     Борис Николаевич 30-тан тахса монографияны, научнай популярнай, публицистическай, литературнай-критическай уонна үрдүк үөрэх устудьуоннарыгар анаан үөрэнэр босуобуйалары, 300-тэн тахса ыстатыйалары суруйбута.

     Профессор элбэх теоретическай үлэлэрин уонна публикацияларын түмүгүнэн Россияҕа бастакынан биһиги Өрөспүүбүлүкэбитигэр СӨ Президенын иһинэн дьиэ кэргэн уонна оҕо аймах проблемаларыгар Госкомитет тэриллибитэ. Россияҕа бастакынан 1955- 2000 сылларга профессор Б.Н. Попов салайыытынан XX үйэ бүтэһигэр уонна XXI үйэ саҥатыгар  дьиэ кэргэҥҥэ политикатын стратегията уонна тактиката оҥоһуллубута. Дьиэ кэргэҥнэ институт социальнай проблемаларын чинчийиигэ улахан ситиһиилэрин иһин ООН «Кыһыл көмүс» бэлиэтин туттарбыттара. Философияҕа, социологияҕа, культурологияҕа, этикаҕа, эстетикаҕа 10-тан тахса үөрэнэр пособиены бэлэмнээн, дойду үрдүк үөрэҕин преподавателлэрин ортолоругар улахан сэҥээриини ылбыта. «Этика» туһунан бэйэтэ оҥорбут бырагыраамматынан Россия университеттарыгар, академияларыгар үөрэнэргэ аналлаах кинигэни Москваҕа 1999 сыллаахха таһаартарбыта. 2003 сыллаахха үөрэх босуобуйатын оҥорууга сыралаах үлэтин үрдүктүк сыаналаан, наука уобалаһыгар Саха Өрөспүүбүлүкэтин Государственнай бириэмийэтин анаабыттара. Саха Өрөспүүбүлүкэтин наукаларын үтүөлээх деятелэ.

      1962 сыллаахтан литературнай кириитик уонна публицист быһыытынан биллэр. Бастакы философскай-публицистическай «Олох поэзиятын туһунан» диэн кинигэтэ 1974 сыллаахха бэчээттэммитэ. «Билии» обществотын лекторынан талыллан уһун сылларга айымньылаахтык үлэлээбитэ. Кини ордук кириитикэҕэ, публицистикаҕа уонна эстетикаҕа тахсыылаахтык үлэлиир литературнай талаана көстүбүтэ. Ол курдук «Киһи дьон-сэргэ ортотугар» (1979 с.), «Киһи сыһыаныгар кэрэ туһунан» (1983 с.), «Дьоннор сыһыаннара» (2000 с.), «Киһи киһиэхэ сыһыана» (2009 с.) уо.д.а кинигэлэри суруйбута. Литературнай кириитикэҕэ 1988 сыллаахха «Бигэ эрэллээх дьон», 1994 сыллаахха «Литератураҕа саҥалыы көрүү» уо.д.а. кинигэлэри таһаартарбыта. 1996 сыллаахха «Дууһа экологията» кинигэтэ күн сирин көрбүтэ. 2002 сылга учууталыгар философ А.Е. Мординовка анаммыт «Выдающиеся люди республики» сериянан «Авксентий Мординов» диэн монографията тахсыбыта.

   Борис Николаевич — «СГУ чулуу профессора», «Аспираннар уонна соискателлар чулуу научнай салайааччылара»,«СГУстуденнарын учебнай методическайпособиеларын чулуу автора» номинациялар хаһаайыннара. Борис Николаевич Попов-Барылҕан наука араас хайысхаларыгар айан, суруйан хаалларбыт үлэлэрэ үрдүктүк сыаналаналлар, үөрэтиллэллэр, олоххо туһаныллаллар.

Айымньылара

О поэзии жизни. — Якутск : Якуткнигоиздат, 1970. — 56 с. 

Олох поэзиятын туһунан. — Дьокуускай : Саха сиринээҕи кинигэ изд-вота, 1975. — 104 с. 

Киһи дьон-сэргэ ортотугар : этика уонна эстетика туһунан очеркалар / [худож. В.К. Местников]. — Дьокуускай : Кинигэ изд-вота. 1979. — 152 с. 

Киһи сыһыаныгар кэрэ туһунан. — Якутскай : Кинигэ изд-вота, 1983. — 96с. 

Төрөөбүт айылҕаҕа сыһыан туһунан : социально-философскай контент анализ / рец. Б. И. Иванов. — Якутскай : Кинигэ изд-вота, 1985. — 68 с.                           

Социалистические преобразования семейно-брачных отношений у народов Якутии. Историко-социологический аспект. — Новосибирск : Наука, 1987. — 323 с. 

Бигэ эрэллээх дьон : ыстатыйалар / [К. Р. Попов уруһуйа]. — Якутскай : Кинигэ изд- вота, 1988. -128 с. 

Культура семейного воспитания народов Севера : прошлое и настоящее. — Якутск : Книжное изд-во, 1993. — 64 с. 

Саха литературатын саҥалыы көрүү : литературнай-критическэй ыстатыйалар. — Якутск : Ситим, 1994. — 64 с. 

Дууһа экологията. — Дьокуускай, 1996. 

Киһи киһиэхэ сыһыана : филосовскай эссе. — Дьокууускай : Бичик, 2009. — 96 с. 

Дьоннор сыһыаннара / Дьиэ-кэргэн уонна оҕо-аймах дьыалаларыгар СӨ Президенин иһинэн ком.; [ред. А. А. Пахомов]. — Дьокуускай : Бичик, 2000. — 64 с. — (Дьиэ кэргэн библиотеката).

Культура семейного воспитания народов Севера / ред. А. А. Пахомов. — Якутск : Бичик, 2000. — 64 с. 

Отец — высокое звание / ред. А. А. Пахомов ; Комитет по делам семьи и детства при Президента PC (Я ) ; [худож. И. Н. Жергин]. — Якутск : Бичик, 2000. — 48 с. 

Философия воспитания : лекции для студентов высш. учеб. заведений. — М.: Академия, 2000. — 63 с. 

Основы понимания искусства : учеб. пособие для студ. ВУЗ-ов. — Якутск, 2001. — 78 с. 

Разговор о сокровенном / ; Ком по делам семьи и детства при Президенте PC (Я) ; редкол.: А. А. Пахомов и. др — Якутск : Сахаполиграфиздат, 2001. — 64 с. — (Семейная библиотека). 

Уус-уран литератураҕа саҥалыы сыһыан — Современный взгляд на художественную литературу. — Дьокуускай : Бичик, 2001. — 272 с. 

Ыал быһаарыылаах тылдьыта / Дьиэ кэргэн уонна оҕо аймах дьыалаларыгар СО Президенин иһинэн комитет. — Дьокуускай : Сахаполиграфиздат, 2001. — 100 с. 

Авксентий Мординов / Акад. наук Респ. Саха (Якутия) ; Якут. гос. ун-т им. М. К. Аммосова. — Якутск : Бичик, 2002. — 224 с. — (Выдающиеся люди республики).

Олоҕун уонна айар үлэтин туһунан

Борис Николаевич Попов — Барылҕан (1938) // Чурапчинский улус : история, культура, фольклор / Администрация МО “Чурапчинский улус (район) ; АН PC (Я) ; Институт гуманит. исслед.; редкол.: Б. Н. Попов (отв ред), А. С. Иустинова, Н. И. Дьячковский и др. — Якутск, 2005. — С. 271. 

Попов Борис Николаевич-Барылҕан — СР Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ, РФ Суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ // Чурапчыттан сириэдийэн / хомуйан оҥордо М. А. Герасимова-Сэнээрэ. — Дьокуускай, 2009. — С. 86-89. 

Андросов, П. Үөрдэр, үрдэтэр үөрэнээччибэр : [учуонай Б. Н. Попов 65 caaha] / П. Андросов-Дьөнкү Сээн // Саҥа олох. — Чурапчы. — 2003. — От ыйын 17 к. — С. 4 

Нельбисова, Г. Урут, бүгүн уонна сарсын…: [фил. наука доктора, проф. Б. Н. Попов] / Г. Нельбисова // Саха сирэ. — 2006. — Муус устар 20 к. — С.5.                                               

Попов, Б. Н. Бөлүһүөк Борис Попов : «Чахчы дьоллоох киһи дьиэтигэр-уотугар дьоллоох» : [фил.наука доктора проф. Б. Н. Поповтуун кэпсэтии /кэпсэттэ Татьяна Маркова] // Саха сирэ. — 2008. — Алтынньы 16 к. — С. 8.                       

Попов, Б. Н. Таптал тыллан эрэр сибэкки кэриэтэ : [фил. наука доктора, проф. Б. Н. Поповтуун кэпсэтии / кэпсэттэ Галина Нельбисова] // Саха сирэ. — 2004. — Олунньу 12 к. – С.7.

Попова, Г. С. Б. Н. Попов : сахаҕа литература критикатын культурология хараҕынан көрүү / Г. С. Попова — Санаайа // Күрүлгэн. — 2015. — № 2. — С. 107- 112. 

Попова, Г. Барылҕан таптал туһунан / Галина Попова — Санаайа // Саха сирэ. — 2012. — Кулун тутар 2 к. — С. 8 

Саввин, Р. Арыылаахтан академикпыт : [биир дойдулаахпыт, учуонай Б. Н. Попов 65 сааһын туолла] / Р. Саввин // Саҥа олох. — Чурапчы. — 2003. — Бэс ыйын 28 к. — С. 2 

Ушницкай, И. Ураты талааннаах дьулуурунан : наука саҥа доктора Б. Н. Попов / И. Ушницкай // Саҥа олох. —Чурапчы. —1990. —Балаҕан ыйын 1 к.             

Юмшанов, С. Литературнай салон аанын тэлэччи аһар / С. Юмшанов // Саха сирэ. — 2003. — Олунньу 14 к. — С. 4 

* * *

Попов Борис Николаевич — заслуженный деятель науки Республики Саха (Якутии)…: биобиблиографический указатель / ФГАОУ ВПО “Сев. Вост. федер. ун-т им. М. К. Аммосова”, Науч. б-ка СВФУ ; [сост. : В. С. Сивцева, С. В. И-Е-Ун ; отв. ред. Е. С. Тимофеева]. — Якутск : Издательскополиграфический комплекс СВФУ, 2011. — 173 с. — (Доктора наук, профессора СВФУ).