Федоров Павел Петрович — Сомоҕо

    Павел  Петрович Федоров  1950 сыллаахха ыам ыйын 23 күнүгэр Амма оройуонун Покровка нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Орто оскуоланы 1969 сыллаахха Мэҥэ-Ханалас оройуонугар Майаҕа бүтэрбитэ. Хабаровскайдааҕы педагогическай институкка үөрэнэ сылдьан, Мэҥэ-Хаҥалас оройуонугар Тыыллыма орто оскуолатыгар уруһуй, черчение, үлэ учууталынан үлэлээбитэ. 1975 сыллаахха Сэбиэскэй Аармыйаҕа сулууспалаан кэлэн баран, Чурапчы оройуонугар култуура эйгэтигэр үлэлии сылдьан, Илин Сибиирдээҕи култуура институтун режиссерскай отделениетын кэтэхтэн үөрэнэн 1988 сыллаахха бүтэрбитэ. Үөрэҕин бүтэриэҕиттэн Чурапчы улууһунааҕы Дирин оҕо музыкальнай оскуолатыгар театральнай кылаас учууталынан үлэлээбитэ. Дириҥнээҕи норуодунай театр биир тарбахха баттанар тэрийсээччитэ, режиссера.

     Павел Петрович айар үлэнэн 1991 сыллаахтан дьарыктанар. Кыра тэттик кэпсээннэрэ «Чолбон» сурунаалга, өрөспүүбүлүкэ уонна оройуон хаһыаттарыгар бэчэттэммиттэрэ. 1992 сыллаахха «Тууйуллуу», «Атаҕастаныы», «Ыарыы» кэпсээннэрэ «Чолбон»  сурунаалга  тахсыбыттара. 1993 сыллаахха  тахсыбыт «Алгыстаах айаҥҥа» диэн хомуурунньукка «Бэлэми биһирээччилэр» диэн кэпсээнэ киирбитэ. П.П. Федоров 1997 сыллаахха «Сыл бастыҥ учуутала» диэн үрдүк ааты ылбыта.

«Ол ыҥырар тырымнас уоттар» диэн бастакы кинигэтэ 1999 сыллаахха тахсыбыта. Аан тылы саха биллиилээх прозаига, публициһа В.Н. Егоров-Тумарча суруйбута. Тумарча бэлиэтииринэн, Сомоҕо билиҥҥи кэм суруйааччыта буоларын быһыытынан, көрүүтэ киэҥ, көҥүл, туох да хааччаҕ а суох, бэйэтин ис санаатын айымньыларыгар кэтэмэҕэйдээбэккэ толору этэринэн уратылаах, хабар тиэмэтэ киэҥ: сэрии, олох-дьаһах, сиэр-майгы, дьиэ кэргэн сыһыана, арыгы, таптал – диэн этэр. Онтон «Сүрэх сөҕүрүйбэт иэйиитинэн», «Дууһа кыланыыта» кинигэлэрэ тахсыбыттара. Айымньылар олох уустук өрүттэрин сырдаталлар, киһи уонна олох утарыта турууларын, хабырыйсыыларын, ардыгар киһи барахсан күүһүн-кыаҕын сүтэрэн, өйө-санаата айманарын, дууһата кыланарын итэҕэтиилээхтик көрдөрбүт.

       2008 сыллаахха учууталын, саха норуодунай суруйааччыта Яковлев Василий Семенович-Далан «Дьикти саас» диэн сэһэнигэр олоҕуран, бииргэ үөрэммит оҕолорун тустарынан «Умнуллубат «Дьикти саас» оҕолоро» диэн ахтыы кинигэтэ күн сирин көрбүтэ. Василий Семенович Чурапчы орто оскуолатыгар үлэлии сылдьан 16-ыс, 18-ыс выпустарга кылаас салайааччытынан таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. Элбэх ыччат олох киэҥ аартыгар суолларын таба тобулан, сөптөөх идэни баһылаан, төрөөбүт улуустара сайдарын туһугар ситиһиилээхтик үлэлии сылдьалларын туһунан «Учуутал дьоло — үөрэнээччилэрин ситиһиилэригэр» кинигэтигэр суруйбута, «Дириҥ уоттара» ырыалара» диэн хомуурунньугу түмэн таһаартарбыта. Чурапчыга киэҥник биллэр бизнесмен Григорий Дагданча туһунан «Дьонун, ыччатын туһугар» диэн кинигэни 2006 сыллаахха таһаартарбыта. Чурапчыга өр сылларга норуодунай судьуйанан үлэлээбит Михаил Попов урут тахсыбатах айымньыларыттан «Кыһыл көмүс биһилэх» айымньытын бэчээттэппитэ.

    1995 сыллаахха «Ый ытыыр» кэпсээнинэн кыттан «Ийэтин туойар киһи — кэрэ» диэн өрөспүүбүлүкэтээҕи айар куонкуруска миэстэлэспитэ. А.И. Софронов-Алампа төрөөбүтэ 110 сылынан сибээстээн өрөспүүбүлүкэҕэ драматическай айымньыларга ыытыллыбыт куонкуруска «Олоҕу олоруҥ» диэн пьесанан кыттан, биһирэбил бириискэ тиксибитэ. Ил Дархаммыт Борисов Егор Афанасьевич олоҕун уонна үлэтин сырдатар «Боотур уустан Ил Дархан» кинигэтэ  2014 сыллаахха тахсыбыта.

Павел Петрович Федоров–Сомоҕо  тыа  сиригэр олохтоох  суруйааччы  быһыытынан айымньылаахтык, тахсыылаахтык, ситиһиилээхтик үлэлии-хамсыы сылдьар.

Айымньылара

Ол, ыҥырар тырымнас уоттар : кэпсээннэр, публицистическай айымньылар / худож. И. Н. Жергин. — Дьокуускай: «Бичик» нац. кинигэ кыһата, 1999. — 112 с.

Сүрэх сөҕүрүйбэт иэйиитинэн. — Дьокуускай: Бичик, 2002. – 20 с.

Дууһа кыланыыта : сэһэн, кэпсээннэр. — Дьокуускай : Бичик, 2004. – 64 с.

 Дьонум, ыччатым туһугар. — Дьокуускай : Сайдам, 2006. – 128 с.

Умнуллубат «Дьикти саас оҕолоро»: ахтыылар, ыстатыйалар, санаалар. Дьокуускай: Бичик, 2008. – 80 с.

Учуутал дьоло — үөрэнээччилэрин ситиһиилэригэр : ахтыылар, ыстатыйалар, интервьюлар / В. М. Филиппова. — Дьокуускай : Бичик, 2012. – 224 с.

Суол – сайдыы төрдө. – Дьокуускай : Сайдам, 2013. – 192 с.

Барҕа махтал Чурапчы дьонуттан. — Дьокуускай: Бичик, 2014. — 160 с.

Боотур уустан Ил Дархан. – Дьокуускай : Бичик, 2014. – 136 с.

Түүҥҥү куорат : сэһэннэр. – Дьокуускай : Бичик, 2015. – 96 с.

Тууйууллуу ; Атаҕастаныы ; Ыарыы : кэпсээннэр // Чолбон. – 1992. – No 8. – С. 76-85.

«Тохтооҥ» : кэпсээн // Саҥа олох. — Чурапчы. – 1993. – Ыам ыйын 25 к. – С. 3.

Эргиллии : кэпсээн // Саҥа олох. Чурапчы. 1995. — Алтынньы 24 к. – С. 3.

 Ол ыҥырар тырымнас уоттар : быһа тардыы // Саҥа олох. — Чурапчы. – 1999. –

Кулун тутар 6 к. – С. 5.

Тылбаастар

Темные ночи, теплые встречи: рассказы, повесть, очерк, статьи / пер. Саргыланы Бродниковой. — Якутск: Бичик, 2010. – 112 с.

Олоҕун уонна айар үлэтин туһунан

Мэлдьитин ыҥырар саҕахтар : Россия Суруйааччыларын уонна Суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх үлэһитэ, Хоптоҕо нэһилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо, суруйааччы Павел Петрович Федоров-Сомоҕо айар үлэтин көрдөрөр ыстатыйалар, интервьюлар, анаарыылар / Чурапчытааҕы кииннээммит библиотечнай ситим / хомуйан оҥордо Е. Н. Макарова ; ред. А. А. Захаров. -Чурапчы : РИХ «Саҥа олох», 2015. — 138 с.

Быыдарастар // Чыраадыматтан тардыстан / Анна Гордеева. — Дьокуускай, 2016. — С. 219.

Герасимова, М. А. Федоров Павел Петрович-Сомоҕо / М. А. Герасимова // Хоптоҕо нэһилиэгэ / [хомуйан оҥордо М. Н. Корякин]. — Дьокуускай, 2017. — 2-с кинигэ. – С. 469-471.

Данилов, Р. Сомоҕо // Көрсүспүт күндү дьонум / Роман Данилов ; ред. В. П. Саввинова. — Дьокуускай, 2007. – С. 28-30.

Павел Петрович Федоров-Сомоҕо (1950) // Чурапчинский улус : история, культура, фольклор / Администрация МО «Чурапчинский улус» (район); АН РС (Я); Институт гуманит. исслед.; (отв. ред) Б. Н. Попов и др. – Якутск, 2005. – С. 272-273.

Павел Петрович Федоров–Сомоҕо // Тыа сирин культурата : Чурапчы улууһа / М. А. Герасимова-Сэҥээрэ — Дьокуускай, 2004. – С. 158-164.

Федоров Павел Петрович–Сомоҕо – РФ Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ // Чурапчыттан сириэдийэн / хомуйан оҥордо М. А. Герасимова-Сэҥээрэ. — Дьокуускай, 2009.-C. 80-83.

Васильева, Д. Мэлдьитин ыҥырар саҕахтар : [П. П. Федоров-Сомоҕо 65 сааһын көрсө] / Дора Васильева // Чолбон. — 2015. – N 7. — С. 59-65; Саҥа олох. — Чурапчы. 2015. — Ыам ыйын 21 к. – С. 2.

Данилов, Р. Суруйааччыларбыт кэккэлэрэ хаҥаата : [П. П. Федоров-Сомоҕо Россия Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ] / Р. Данилов // Саҥа олох. — Чурапчы. – 2004. – Бэс ыйын 17 к. — С. 3

Диринскэй, Д. Литератураҕа бастакы хардыыта / Д. Диринскэй // Саҥа олох. Чурапчы. – 1993. – Кулун тутар 16 к.

Захарова, Н. Г. Ил Дархаҥҥа ананна : [«Боотур уустан Ил Дархан» кинигэ] / Н. Г. Захарова // Саҥа олох. — Чурапчы. – 2014. – Алтынньы 7 к.

Захарова, Н. Г. Сомоҕо саҥа кинигэтэ уонна литературнай холбоһуктар / Н. Г. Захарова // Саҥа олох. — Чурапчы. — 2007. — Кулун тутар 13 к. – С. 2.

Күндүл Маҥан. Сомоҕо соргулаах суола / Күндүл Манан // Саҥа олох. — Чурапчы. — 2015. — Ыам ыйын 30 к. – С. 3.

Маркова, Т. «Ол ыҥырар тырымнас уоттар» / Татьяна Маркова // Саха сирэ. — 2000. — Атырдьах ыйын 5 к.

Маркова, Т. Сомоҕо / Татьяна Маркова // Саха сирэ. – 2015. – Ыам ыйын 21 к. – С. — 10; 31.

Окоемов, И. Сомоҕо сонун суолу тэлэр : [«Ол ыҥырар тырымнас уоттар» кинигэ туһунан] / Иннокентий Окоемов // Саҥа олох. Чурапчы. — 2000. — Кулун тутар 18 к. — С.

Петров, Н. «Дьикти саас» сыдьаайа : [«Умнуллубат дьикти саас оҕолоро» кинигэ туһунан] / Н. Петров // Саха сирэ. – 2009. – Тохсунньу 16 к. – С. 4.

Петров, Н. Үөрэппит оҕолорунан киэн туттара : [«Учуутал олоҕо – үөрэнээччилэрин ситиһиилэринэн» кинигэ туһунан] / Н. Петров // Забота Арчы. — 2013. — Кулун тутар 28 к. – С. 14.

Пинигин, И. С. Үчүгэйи, үтүөнү уһанса : [«Дьонум-сэргэм туһугар» кинигэҕэ рец.] / И. С. Пинигин // Сана олох. — Чурапчы. – 2007. – Кулун тутар1 к.

Полускина, Г. «Умнуллубат «Дьикти саас» оҕолоро» / Галина Полускина // Саҥа олох. – Чурапчы. – 2009. – Тохсунньу 29 к. – С. 3.

Пономарев, И. Саҥа кинигэ. 10 сыллаах үбүлүөй уонна биэтэнэлиир муоста : [«Суол — сайдыы төрдө» кинигэ] / Иван Пономарев // Саҥа олох. — Чурапчы. — 2014. — Тохсунньу 11 к. – С. 1

Сидорова, М. Сомоҕо кинигэтин ааҕан баран : [«Ол ыҥырар тырымнас уоттар» кинигэ туһунан санаалар] / Мария Сидорова // Саҥа олох. — Чурапчы. – 1999. — Ахсынньы 11 к. — С. 4.

Тарбахов, Е. Айар үлэ үөһүгэр : [Сомоҕо 55 сааһыгар] / Егор Тарбахов // Саҥа олох. – Чурапчы. – 2005. – Ыам ыйын 24 к. – С. 2 ; Саха сирэ. – 2004. – Бэс ыйын 4 к. – С. 10. Тумарча. Аныгы кэм саналыы көрүүлээх суруйааччыта / Тумарча // Саха сирэ. — 2010. – Ыам ыйын 26 к. – С. 4.

Тумарча. “Боотур уустан Ил Дархан”/ Тумарча // Саха сирэ. – 2015. – Олунньу 20 к. – С. 3.

Тумарча. Суруйааччы — Сомоҕо / Тумарча // Киин куорат. – 2015. — Бэс ыйын 11 к. — С. 27.

Тумат, С. Билсиҥ : Россия суруйааччыта — Сомоҕо / Сэмэн Тумат // Саха сирэ. – 2004. — Бэс ыйын 6 к. – С. 10.

Тумат, С. «Дириҥ уоттарыттан» кыым ылан : [суруйааччы П. П. Федоров-Сомођо 60 сааһын туолла] / Сэмэн Тумат // Чолбон. – 2010. – No 6. – С. 91-93.

Тумат, С. Олох үөһүттэн эт-хаан хабан : [суруйааччы П. П. Федоров-Сомоҕо төрөөбүтэ 55 с.] / Сэмэн Тумат // Саха сирэ. – 2005. – Ыам ыйын 25 к. – С. 4

Тумат, С. Учуутал, норуодунай суруйааччы туһунан : [«Учуутал дьоло үөрэнээччилэрин ситиһиилэригэр» кинигэ туһунан] / Сэмэн Тумат // Саха сирэ. — 2012. — Муус устар 27 к. — С. 5.

Флегонтов, П. П. Айар үлэ утумун салҕаан : [П. П. Федоров–Сомоҕо төрөөбүтэ 50 сылыгар] / Прокопий Флегонтов // Саҥа олох. — Чурапчы. — 2000. — Ыам ыйын 23 к. — С. 3.

 Флегонтов, П. П. Кэпсээннэрин, сэһэннэрин кэккэлээн истиннэр! / Прокопий Флегонтов // Саҥа олох. — Чурапчы. – Ыам ыйын 23 к. – С. 3.