~~~ Алгыс ~~~
Эһиэхэ анааммын
Эҕэрдэ ыытабын,
Элэккэй ырыабын
Эйээрэ ыллыыбын,
Эйэҕэс бар дьоммор
Эйэлээх халлааны,
Эдэркээн ыччаппар
Эрчимнээх олоҕу,
Эриэккэс бэйэлээх,
Эрэллээх буолууну,
Элбэх да үөрүүнү
Эһиги билиҥ дуу...
Эйэлээх үлэнэн
Элбэххэ үөрэниҥ,
Эһиги буолаҕыт
Эрэнэр эрэллэрбит.
Оҕо – олох бэлэҕэ, күндүтэ,
Дьиэ кэргэн кэлэр кэскилэ,
Оҕо – ийэ дьоло, үөрүүтэ,
Айбыт Аҕа инники эрэлэ.
Төһө сатанарынан,
Хайдах табылларынан,
Үчүгэйи эрэ үөдүтэн
Үлэлээн, үөрэтэн
Ийэ-Аҕа кыһаллан
Бүтүн олохторун аныыллар.
Сиргэ киһи кэлэрэ
Үрдүк үөрүү, өрөгөй!
Киһилии киһи үүнэрэ
Дьолго – олус үчүгэй! (Иэйэ)
~~~ Оҕолорбор ~~~
Олох суола араастаах,
Олох сороҕор судургу
Олох ардыгар эриирдээх
Олох үтүөлээх-мөкүлээх
Олох араас өрүттээх.
Олох кэрэтэ – кэрэ,
Эн кэрэни кэрэхсээ,
Олох харата хараҥа
Эн хараҥаттан тэйэ сатаа,
Олох умсулҕан күүстээх
Эн, үүнэр күнү айхаллаа.
Олох – үлэ, үөрүү дьол!
Олох – мөккүөр, дьүккүөр, үлүскэн,
Олох - үтүө күннээх, силбик кэмнээх,
Олох – кэлэр кэскиллээх. Ол эрээри!
Олох – сибэккилээх хонуу буолбатах.
Олох биирдэ бэриллэр
Эн олоххо көдьүүстээх буол.
Олох – үүнэр-сайдар суол.
Эн олоххор дьоллоох буол,
Олох – айар айымньы -
Эн, айар-тутар кэскиллэн. <strong> (Иэйэ)</strong>
~~~ Оҕо- айыы бэлэҕэ ~~~
Үрүҥ Айыы Тойон үөһэ көрөн,
Айыыһыппыт арыаллаһан,
Иэйэхсиппит сиэттиһэн
Үс куттаах сахаларга
Ийэ куппут илгийэн,
Буор куппут салаллан
Аал уоппут иччитэ
Алаһа дьиэбитин арчылаан
Арыы-сыа аллан,
Күлүм-чаҕыл аллайан,
Үөрэн-көтөн, аһаан-амсайан,
Оҕокко кутун иҥэрдэ,
Удьуор тыынын уһатта,
Үтүө утуму тускулаата,
Олоххо дьолу тосхойдо. ( Иэйэ)
~~~ Уолчааннарым-кулунчуктарым ~~~
Сүүрэн-көтөн өрүкүйэн
Оонньоон-ойон ойуоккалаан,
Буһан-хатан букунуйан
Сылайан-элэйэн эймэнийэн
Киирэн кэлэр дьиэтигэр,
Наһаа аччык аатырар.
Ыраас уу – барыта
«Минньигэс, үчүгэй», - диэн буолар.
***
Көмүһү-алмааһы да буолбатар
Көрдөөбүтүн көрдөрбүт,
Таптаабытын таллардыбыт,
Баҕарбытын биэрдибит...
Улаатыаҕа, үлэ киһитэ буолуоҕа:
Тобулан үөрэниэҕэ,
Толкуйдаан быһаарыаҕа,
Дьоһун олоҕу олоруоҕа
Дьону үөрдэн дьоллоноуоҕа... (Иэйэ)
~~~ Сир симэхтэрэ – сибэккилэр ~~~
Маҥнайгы сибэкки – Ньургуһун
Дууүһаны долгутар алыба.
Алаас сир сиэдэрэй симэҕэ
Сардаана – кыыс тэҥэ нарына,
Сэдэхтик сир ньуурун ситэрэр,
Таҥара Кийиитэ, кыыс тэҥэ кэрэтэ.
Сиэдэрэй сибэкки симэхтэр
Дьону үөрдэр кэрэлэр,
Үүнүҥ дуу, сибэкки кэрэлэр,
Сир ийэм симэҕэ, сибэккилэр.
Сиэннэрим минньигэс сыттара
Таптал бэлэҕэ сиэннэрим
Күннээх халлаан чыычаахтара,
Күөхтээх хонуу симэхтэрэ,
Үйэлээх олох оһуордара,
Алаһа дьиэбит аанньаллара.
Минньигэһиин мичээрдэрэ
Үөрдэхтэриин харахтара
Ырааһыын да дууһалара
Эһээ, эбээ тапталлара.
***
Күнү-ыйы да буолбатар
Көрдөөбүтүн биэрэбит,
Олус, наһаа да барбатар
Атаахтатар эбиппит. <strong>(Иэйэ)</strong>
</pre>
<!-- /wp:verse -->
<!-- wp:verse {"style":{"color":{"text":"#081b77"},"elements":{"link":{"color":{"text":"#081b77"}}}}} -->
<pre class="wp-block-verse has-text-color has-link-color" style="color:#081b77">~~~ Оҕом оҕото ~~~
Оҕом, оҕом, биэбэйим,
Кыра-кыра, көмүһүм,
Сып-сырдык сулуһум,
Чып-чырып чыычааҕым,
Мин күнүм, мин ыйым,
Мин ырыам, мин үөрүүм,
Мичийэр мичээрим,
Манньыйар мааныкам,
Мин оҕом, мин сиэним,
Мин кэрэ кэскилим,
Мин туллар тутааҕым
Мин баарым, мин суоҕум
Мин баайым, мин дуолум
Мин оҕом оҕото – сүрэҕим чопчута. (Иэйэ)
~~~ Айылҕа оҕото ~~~
Оҕобут олус да минньигэс
Саҥата-кэпсээнэ үчүгэйиин,
Чыычаах курдук чуопчаарар
Лыахтыы көтөр-дайар.
Ураты нарын эйгэлээх
Иэйэхсиппит иэйдэҕэ
Айылҕа барахсан кыһаллан
Айан-оҥорон эрдэҕэ...
***
Олус солун сэһэннээх,
кэрэ сэргэх кэпсээннээх,
кыратын көрүмэҥ, сэгэрдэр,
оҕобут барытын быһаарар,
киһибит иннин көрүнэр,
эһээтин, эбээтин олус үөрдэр. <strong>(Иэйэ)</strong>
~~~ Оҕо – үрдүк айыылар бэлэхтэрэ ~~~
Оҕо – таҥара бэлэҕэ,
Оҕо – Ийэ оҕото
Оҕолоотоор оҕото,
Эдэр киһи олоххо
Айар-тутар күннээх,
Аҕам киһи үтүөтэ –
Дьоһун-мааны ыччата.
Дьолум – ийэлээх-аҕам тапталлара,
Дьолум – төрөппүт күндү оҕолорум,
Дьолум – таптыыр, таптатар кэргэним.
Дьолум – сирдээҕи Дьахтар аналым.
«Эбээ-эбээ» диэн ааттаах
Үтүө дьоннор эбппит,
Ахтар-суохтуур сиэннэрдээх
Дьоһун дьоннор буоллахпыт.
Оҕо – олох бэлэҕэ, күндүтэ.
Дьиэ кэргэн инники эрэлэ.
Үлэҕэ-үөрэххэ дьүккүөрдээх,
Үүнэр-сайдар суоллаах.
Оҕо – улаатар – олоҕун оҥостор,
Уруу күнэ ыҥырыллар
Алгыс баһа сыаланар,
Ийэ-аҕа үйэлээх эрэлин
Оҕо-уруу толоруохтаах,
Дьоһуннук олорон-үлэлээн
Дьонун аатын ааттатыахтаах:
Аҕатын туйаҕын хатарыахтаах,
Ийэтин ууһун хаҥатыахтаах.
Убай-быраат,
Эдьиий-балыс,
Бары биир аймах.
Убаастаа убайгын,
Харыстаа балыскын.
Бараҕарыа аймах-хаан. (Иэйэ)
~~~ Туһа дьоно ~~~
Алаастарын ахтаннар
Уос кэпсээнэ оҥостон,
Оттуур кэмҥэ көмөлөһө
Сиэннэрбит сайылыкка кэллилэр.
Сэмээр, саха сиэринэн,
Көрө-көрө үөрэбит,
Сиэннэрбит улаатаннар
Туһа дьоно буолбуттар.
Куйаас күҥҥэ сыраллан
Күөл уутугар суунабыт,
Үүтээн ыалын үгэһинэн
Оллоон чэйин иһэбит.
Хойуу бугул кэккэлээн,
Дууһам үөрэр үлэттэн,
Отуу уота күлүмнээн
Сайыҥҥы киэһээ киэркэйэр. (Иэйэ)
Оҕоҕо –
Ыраас иэйиини,
Улахан тапталы
Аныыбын.
Оҕоҕо –
Олохпун барытын,
Сүрэхпин бүтүннүү
Биэрэбин.
Оҕоҕо –
Сырдык күннээх
Сардааналаах кырдалы,
Ылбаҕай ыраас хаары. (Дархаана)
Оҕо сааһым- ааспыт түүлүм,
Ньургуһуннаах алааһым,
Дьэдьэн, үүт сыттаах
Ийэм, ийэкэм барахсан.
Сырдык күннээх кырдалбар –
Күөрэгэй көрүлүү туойара,
Ас-астыыр, алаадьылыыр
Кэрэ киэһэлэр бааллара –
Ийэкээм эйэҕэм көрүүтэ,
Аттыбар мичээрэ турара.
Ыалдьыт кэлэр, хоноһо хонор
Элбэх дьоро киэһэлэр,
Түннүккэ кып-кыһыл сибэкки,
Таһырдьа угуйар оҕо-саас.
Сир-ийэ тыыннаах сыта-сымара.
Оҕо сааһым ыраас ыралара –
Ол ырай, оҕо сааа Дойдута
Ыраах да саҕахха саспыттар.
Суох буолта Ийэккэм,
Түүлбэр эрэ көстөн ааспыттыы.
Арай ийэккэм уҥуоҕун үрдүгэр
Нуоҕабыт хатыҥым кэпсиэ дуу,
Ол туймаарда дыргыйар
Ньургуһунум дьикти сытын,
Оҕо сааһым үөрүүтүн
Ол алаадьылаах киэһэлэри. (Дархаана)
Оҕобун олуһун ахтаммын –
Сүрэҕим аймана тардыһар,
Түһээммин оҕобун кууһабын, -
санаабар уоскуйан ылабын.
Эппинэн-хааммынан билэбин
Оҕом миигин ахтарын,
Оҕом миигин күүтэрин.
Сүрэхпэр ыгыта кууһабын
Оҕобун саныыбын, саныыбын,
Ахтыбыт дууһабын уоскута –
Оҕобор дьэ, хаһан тиийэбин. (Дархаана)
~~~ Оҕо саас ~~~
Оҕо сааспыт ойор-тэбэр
Дьоллоох кэрэ кэмнэрин
Сырдыы-үөрэ сыдьаайа
Бүгүн ахтан ааһыаҕыҥ.
Сарсыардааҥҥы саһарҕа
Сандаарыйа тыгыыта
Алаадьы минньигэс сытынан илгийэр
Иэримэ мин дьиэбин бу бүгүн
Олус да аҕынным, суохтаатым.
Ийэккэм барахсан сарсыарда
Күөрчэҕи ытыйар тыаһыттан,
Алаадьы минньигэс сытыттан
Уһуктан таһырдьа ойорум.
Күн аайы мэниктээн, сөтүөлээн,
Үлтүркэй таастары хомуйан
Кэмпиэппит сууларын үллэстэн,
Сыахайдаан күн соло булбаппыт.
Эһээлээх эбэккэм барахсан
Хамсаҕа табахтаан бусхатан,
Күөх унаар буруону унаардаан
Кыараҕас балаҕан туолара.
Оҕонньор, эмээхсин мунньустан
Аан дойду сонунун ырытан,
Ырааҕы-чугаһы анааран,
Ким тугу билбитин үллэстэн –
Үтүөкэн да күннэр этилэр.
Хас киэһэ аайытын мунньустан
Олбуорбут иһигэр лапталаан,
Ыһыытаан-хаһыытаан айдаарсан,
Үүрүллэр түгэммит да баара.
Тоҕус чаас ааһыыта эһэккэм:
«Бэйикэй!» - диэн үүрсэн хаһыытыы,
Илиитин көтөҕөн далбаатыы турара
Харахпар бу баардыы элэҥниир.
Олус да үтүөкэн түгэннэр
Харахпар бу баардыы көстөллөр...
Оҕо саас барахсан кэрэтиэн!
Өйдүүбүт, саныыбыт, ахтабыт! (Аана кыыһа)
~~~ Оҕо эрэ үөрдэҕинэ ~~~
Оҕо эрэ үөрдэҕинэ –
Күммүт тэйэн сырдыыр тэҥҥэ,
Оҕо эрэ күллэҕинэ –
Чыычаах ырыа ыллыыр бииргэ,
Онтон ордук дьолу ким да
Булуо суоҕа орто сиргэ,
Онтон ордук таптал кыыма
Кууһуо суоҕа дьону үөрдэ,
Ийэ буолан дьолго тиксэн
Махтал тылын этиэх иэйэ,
Уйа туттан биһик бигээн
Олох сиэрин бигиэх илэ,
Оҕом миэнэ – тутаах киһим,
Күнүм тэҥэ – сүрүм көҕө,
Уолум миэнэ – төлкөм төрдө,
Устар хааммар – удуьуор ситим! (Хотууна)
~~~ Оҕолоох ол дьоллоох~~~
Оҕоттон күн үөрэр, дьол үрдүүр.
Олоҕу оҕолор симииллэр,
Нэлэмэн күөх халлаан анныгар
Чыычаахтыы чырыптаан үөрдэллэр.
Оҕоҕо уйатын оҥорор
Төрөппүт уйгуну уһанар.
Лыах тэҥэ кэрэчээн кыргыттар
Сибэкки бастыҥа өрөллөр,
Кырачаан тарбахтар сатыыллар,
Кыргыттар кэрэни айаллар.
Сүрэҕи манньытар кыралар
Бу сиргэ дьоллоохпун дэтэллэр.
Мохсоҕол уолаттар хоһууннар,
Үрдүктэн ыстана оонньууллар.
Сырдыкка, чыпчаалга талаһар
Сөмөлүөт оонньуурдаах лүөччүктэр.
Аҕаны үтүктэр эбиттэр
Куруутун кыайыылаах буолаллар.
Ийэтэ оҕотун арчылыыр,
Туруктаах эйгэтин харыстыыр.
Аҕата тас дьайтан хаххалыыр,
Олоххо көҥүлүн көмүскүүр.
Күннээҕи олохпут – бу дьолбут,
Оҕоттон үөрүүбүт – бу дьолбут. (Айылҕаана)
~~~ Оҕо ~~~
Эһээ, эбээ сэһэниттэн
Үгэс сиэрэ иҥэриллиэ.
Ийэ, аҕа һэлэтиттэн
Көрө сылдьан уһуйуллуо.
Дьылҕа-төлкө аналынан
Өбүгэттэн силистэнэн,
Сиртэн бөҕө тирэхтэниэ,
Модун күүстээх санааланыа.
Өйдүө үрдүк удьуордааҕын,
Үтүө дьонтон сыдьааннааҕын.
Утум олох салгыахтааҕын,
Үйэтитэр соруктааҕын.
Ситиһиилиин эҥэрдэһиэ,
Сылын аайы кыаҕырыаҕа.
Дьоҕур, дьулуур аргыстаһыа
Дьоһун дьонун ааттатыаҕа. (Айылҕаана)
