Левин Иннокентий Наумович

       Иннокентий Наумович  Левин Кэбээйи улууһугар 1942 сыллаахха тохсунньу 4 күнүгэр, булдунан ииттинэн олорор, дьиэ кэргэҥҥэ төрөөбүтэ. Кини күн сирин көрбүт сиринэн Сииттэ үрэх үрдүгэр баар Дьарбас диэн арыы буолар. Ийэтэ уол олорор эрэ буолбутун кэннэ, ыалдьан өлбүтэ. Аҕата уолун кыайан көрүө суоҕун билинэн, кэргэнин убайыгар Наум Наумовичка ииттэрэ биэрбитэ. Оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан, уон икки саастааҕар оройуон хаһыатыгар, республикатааҕы «Эдэр коммунист» уонна «Бэлэм буол» хаһыаттарга бэйэтин хоһооннорун, кэпсээннэрин бэчээттэтэрэ. Армияттан кэлээт, дойдутугар Сангаарга нууччалыы тылынан тахсар хаһыакка тылбаасчытынан, корреспонденынан үлэлээбитэ. 1966 сыллаахха Саха государственнай университет саха салаатыгар үөрэнэ киирбитэ. Үөрэнэр сылларыгар «Сэргэлээх уоттара» литературнай түмсүү биир актыыбынай чилиэнэ этэ. Варвара Потаповаҕа анаабыт «Кыыс тэтиҥ», «Куоҕас үөрүүтэ», «Ханнык эрэ үрүҥ көтөр» диэн хоһооннордоох.

      Литература эйгэтигэр 1972 сыллаахтан биллибитэ. Ити сылларга поэт быһыытынан сиппитэ – хоппута, төрөөбүт норуотугар биллибитэ. Бастакы кинигэтэ «Сааскы үөрүү» 1972 сыллаахха тахсыбыта. Кинигэни саха биллиилээх поэта Михаил Тимофеев көрөн истэн, редакциялаан таһаарбыта, алгыс тылы эппитэ. Университеты бүтэрээт, Абыйга саха тылын учууталынан ананан барбыта. Онно олоҕун доҕоро Анна Семеновна Протодьякованы  көрсүбүтэ, Туйаара уонна Таня диэн икки кыыс оҕоломмуттара. Анна Чурапчы Сылаҥыттан төрүттээх буолан Чурапчы Алаҕарыгар көһөн кэлэн үлэлээбиттэрэ. Саха тылын уонна литературатын үөрэппитэ. Өр сылларга оҕолорго литературнай куруһуогу салайан үлэлэпитэ. Оҕолор айымньыларын рецензиялыыра. Иннокентий Наумович элбэх хайысхаҕа үлэлиирэ: уруһуйдуура, хоһоон айара, кэпсээн суруйара, суруйааччылар айымньыларыгар сыанабыл биэрэр рецензиялары оҥортуура, драматическай аыймньылара – пьесалары. Комедиялары суруйарга холоноро.

      «Биһирэм» диэн пьесата Саха государственнай драматическай театрыгар ситиһиилээхтик туруоруллубута. Иннокентий Левин оҕолор интэриэстэригэр быһаччы орооһон үлэлиир суруйааччылартан биирдэстэрэ. Ону «Уулаах Тарас» диэн хоһооннорун хомуурунньуга, «Айдаар үс түүлэ» диэн кэпсээннэрин кинигэтэ, «Баайык» диэн оҕолорго аналлаах тус бэйэтин оҕо сааһын туһунан кэпсээн, «Кылыы Боотур» остуоруйа кинигэлэрэ кэрэһилииллэр. «Кылыы Боотур» остуоруйаҕа Сэмэн Тумат киирии тылы суруйан, таһаартарбыта. «Кутаа тула» диэн эдэр поэттар хомуурунньуктарыгар хоһоонноро бэчээттэммиттэрэ.

     Иннокентий Наумовиһы Чурапчыга үлэлиир, айар – тутар кэмигэр В.С. Яковлев, — Далан, И.Е. Федосеев – Доосо, В.С. Соловьев – Болот –Боотур, А.С. Бродников, олохтоох поэт С.Р. Данилов– Роман Данилов, В.Н. Егоров – Тумарча, чугас доҕоро С.А.Попов — Сэмэн Тумат өйөөбуттэрэ, күүс – көмө буолбуттара. Иннокентий Левин Чурапчыга олорон аатын – суолун тутан, суруйааччы буолан бу орто дойдуттан барбыта.

Айымньылара

 Сааскы үөрүү : хоһооннор / И. Левин ; [ред Е. П. Тимофеев]. – Якутскай : Саха сиринээҕи кинигэ изд-вота, 1972. – 21 с.

 Уулаах Тараас : кыра саастаах оскуола оҕолоругар остуоруйалар, хоһооннор  / И. Н. Левин, Ф. А. Ксенофонтов ; С. С. Скрябин уруһуйдара. – Якутскай : Кинигэ изд-вота, 1989. – 80 с.

 Айдаар үс түүлэ : оскуолаҕа киириэн иннинээҕи саастаах оҕолорго кэпсээнэр. / И. Н. Левин ; М. П. Космолинская уруһуйа. – Якутскай : Кинигэ изд–вота, 1990. – 40 с.

 Баайык : орто саастаах оҕолорго кэпсээннэр / И. Н. Левин ; Р. Р. Киренскай ойуулара. – Дьокуускай : Бичик, 1994. – 64 с.

Хата…биир уоп…кулуу…һа – һа!.. : кэпсээннэр, сценкалар / И. Н. Левин ; И. Пестряков ойуулара. – Дьокуускай : Бичик, 128 с.

 Кылыы Боотур : остуоруйа – поэма / И. Н. Левин ; худ. И. Пестряков.-Дьокуускай : Бичик, 2002.-40 с.

 Этиҥнээх ардах ; Сырдык иилэр ; Тэтиҥ ; Иэйэхситим ; Кэбээйи : хоһооннор / И. Н. Левин // Сүүрбэһис үйэ хоһоонньуттара : Саха поэзиятын антологията: поэзия / хомуйан оҥордулар: Н. Е. Винокуров–Урсун, С. И.Тарасов, Н. И. Харлампьева ; худож. М. Г. Старостин. – Дьокуускай, 2000. — С. 185-187.

Лыҥкый : кэпсээн / И. Н. Левин // Сүүрбэһис үйэ кэпсээнньиттэрэ : Саха прозаиктарын айымньыларын антолоията / хомуйан оҥордулар: П. Д. Аввакумов, С. А. Попов–Тумат ; ред. И. Г. Спиридонов ; худож. М. Г. Старостин. – Дьокуускай, 2000. – С. 233-234.

Эйэ иһин / И. Левин // Ыллыыр миэхэ күөрэгэй : ырыанньык / Федор Гоголев. – Дьокуускай, 1994. – С. 16–17.

Күнүм күһэҥэтэ ; Ийэ тыл ; Сахам олоҥхото ; Ханнык эрэ үрүҥ көтөҥ ;

 Кыыс – тэтиҥ ; Куоҕас үөрүүтэ ; Дьүрүһүй хомуһум : хоһооннор / Иннокентий Левин // Чолбон. – 2007. — № 1. – С. 40 – 42.

 Левин саҥа хоһоонноро // Саҥа олох. – Чурапчы. – 1992. – Тохсунньу 9 к.- С. 4.

 Сэмэн Тумакка ; Ахтабын Абыйы ; Кэбээйи ; Чурапчы ; Чыаппара ; Кэтэһээр ; Индигир ; Оҕолорбун көрүстүм : хоһооннор / И. Левин // Чолбон. – 2012. — № 1. – С. 44–47.

 Сэрии оҕолоро : хоһооннор / И. Н. Левин // Чолбон. – 2010. — №5 . – С. 19.

 Уулун, эн сүрэхпэр : хоһооннор / И. Н. Левин // Саҥа олох. – Чурапчы, 994. – Ахсынньы 15 к. – С.4

 Үрүҥ ойуун ааттала : поэма : [норуот эмчитэ З. А. Дуранова–Саввинаҕа анабыл хоһоон] / И. Н. Левин // Чолбон. – 1994. — № 7 . – С.141–142.

Айар үлэтин уонна олоҕун туһунан

 Левин Иннокентий Наумович // Алаҕаркаан – тэтэгэркээн алтан араҕас далбардаах Алаҕар нэһилиэгэ / хомуйан оҥордулар: В. Г. Оконешникова, П. Н. Дьячковская, О. Г. Решетникова. – Дьокуускай, 2010. – С. 436.

 Левин Иннокентий Наумович – Россия суруйааччыларын союһун чилиэнэ / М. А. Герасимова // Чурапчыттан сириэдийэн / хомуйан оҥордо М. А. Герасимова–Сэҥээрэ. – Дьокуускай, 2009. – С. 76–79.

Иванов, В. Сырдык аат : [И. Н. Левин төрөөбутэ 60 сылыгар] / Василий Иванов // Чолбон. – 2007. — № 1 . – С. 89-90 ; Саҥа олох . – Чурапчы. – 2002.– Тохсунньу 17. – С. 3.

Иванов, В. «Эйиэхэ аныыбын күн уотун» : [Иннокентий Левин 65 сааһыгар] В. Иванов // Саха сирэ. – 2007. – Муус устар 19 к. – С. 14.

 Маркова, Т. Кини аатын үйэтитэр иэстээхпит / Татьяна Маркова // Саха сирэ– 2007. – Тохсунньу 18 к. – С. 15. – (Чарац).

 Суруйааччыны чиэстээһин : [Левин И. РФ суруйааччыларын союһун чилиэнэ буолбутун чиэстээһин] // Саҥа олох . – Чурапчы. – 1994. – Ахсынньы 22 к. – С. 3

 Сыроватскай, П. Көрөөччу маннык айымньылары эмиэ күүтэрэ: [ И. Левин Биһирэм» пьесата] / П. Сыроватскай // Саҥа олох. – Чурапчы. – 1992. – Муус устар 9 к.

 Тумат, С. Аргыс көрдүүр айан уола : [суруйааччы И. Н. Левин айар үлэтигэр бэлиэтээһиннэр] / Сэмэн Тумат // Чолбон. – 1994. — №12. – С. 195–201.

 Тумат, С. Доҕордуу этибит :[поэт И.Левин төрөөбүтэ 65 с.] / Сэмэн тумат // Орто дойду сонуннара. – 2007. – Тохсунньу 11 к. – С. 7.

 Тумат, С. Иннокентий барахсан / Сэмэн Тумат // Чолбон. – 2007. — № 1. – С. 92.

 Тумат, С. Оҕо тылынан саҥаран: рецензия / Сэмэн Тумат // Саҥа олох. — Чурапчы. – 1989. – Муус устар 25 к.

 Тумат, С. Поэт тиһэх күннэриттэн / Сэмэн Тумат // Чолбон. – 2002. — № 1. — С. 80–81.

 Тумат, С. Союзка ыларга мэктиэлэннэ / Сэмэн Тумат // Саҥа олох.- Чурапчы. – 1993. – Балаҕан ыйын 11 к.

 Тумат, С. Тиһэх күннэриттэн… : [И. Н. Левин төрөөбүтэ 60 сылыгар] // Саҥа олох. – Чурапчы. – 2002. – Тохсунньу 10 к. – С.4.

 Тумат, С. Ыырыҥ кэҥээтин, айаныҥ тобулуннун / Сэмэн Тумат // Саҥа олох. — Чурапчы. – 1994. – От ыйын 23 к. – С. 2.