Дорофеев Аркадий Максимович — Улдьаа Харалы

       Аркадий Максимович Дорофеев  Хайахсыт нэһилиэгин ытык – мааны ыалыгар Елена Константиновна уонна Максим Дмитриевич Дорофеевтарга иккис оҕонон 1951 сыллаахха олунньу 18 күнүгэр төрөөбутэ. Хайахсыт аҕыс кылаастаах, Дьокуускай куорат 2 № -дээх орто оскуолаларын бүтэрбитэ. Кини 1974 сыллаахха Саха государственнай университет физико – математическай факультетын ситиһиилээхтик бүтэрээт Бүлүү оройуонун Ороһу уонна Туобуйа оскуолаларыгар математика учууталынан үлэтин саҕалаабыта. Эдэр учуутал оҕолорго уруогун таһынан хайыһар секциятын уонна оҕолор сайыҥҥы сынньалаҥнарын тэрийэн үлэлэппитэ. 1978 – 1979 үөрэх сылыгар төрөөбүт нэһилиэгэр кэлэн, Хайахсыт орто оскуолатыгар организаторынан үлэлээбитэ.1979 сылга Чурапчы оройуонун үөрэҕин салаатын инспекторынан үлэлээбитэ. Онтон 1985 сыллаахха Чурапчы орто оскуолатын директорынан ананан үлэлээбитэ.

         1987- 1990 сыллардахха Амма оройуонун Алтан орто оскуолатыгар оскуола директорынан ананан таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. Онтон 1990 сыллаахха кэргэнинээн Мария Петровналыын Хайахсыт орто оскуолатыгар үлэлии кэлбиттэрэ. 1990 – 1993 сс. Хайахсыт орто оскуолатын директорынан үлэлээбитэ. Оскуола үөрэҕин таһыма үрдээһинигэр , материальнай базата бөҕөргүүрүгэр үгүс сыратын – сылбатын биэрбитэ. 1993 сылтан Аркадий Максимович математика учууталынан ситиһиилээхтик үлэлии сылдьар. Уһун сыллаах айымньылаах үлэтэ үрдүктүк сыаналанан Россия уопсай үөрэхтээһинин бочуоттаах улэһитэ, Саха Республикатын норуотун үөрэҕириитин туйгуна ааттары ылбыта.

         Аркадий Максимович суруйар идэнэн оскуолаҕа үөрэнэр сыллартан дьарыктаммыта. Улуус хаһыатыгар кини араас темаҕа суруйбут ыстатыйалара тахсыталаабыттара. Аркадий Максимович аан бастаан төрдүс кылааска үөрэнэ сылдьан «Силлиэ» уонна «Ардах» диэн хоһооннору суруйан, оройуоҥҥа ыытыллыбыт үөрэнээччилэр уус – уран самодеятельностарын олимпиадатыгар кыттыбыта. Онно кини бэйэтин хоһооннорун ааҕан биһирэбил бириэмийэнэн бэлиэтэммитэ. Бэһис – сэттис кылаастарга учуутал, олохтоох автор Аржаков Константин Терентьевич салайар литературай куруһуогар дьарыктаммыта, илиинэн суруллар «Ыллык»диэн эркин хаһыатыгар уруһуйдуура. Кини ити саҕалааьынын сайыннарбакка, суруйар дьарыгын тохтото сылдьыбыта.      Университет төрдүс курсугар үөрэнэ сылдьан, биэс хоһоону суруйан «Якутский университет» хаһыатка тахсыбыта. Аркадий Дорофеев- Улдьаа Харалы бастакы боччумнаах «Өлүү быата» диэн сэһэнэ 1994  сыллаахха «Саҥа олох» хаһыакка тахсыбыта. Ити сылтан прозанан утумнаахтык дьарыктанан биэс сэһэни, уонтан тахса кэпсээни уонна элбэх тэттик кэпсээннэри суруйбута. Чурапчы айар түмсүү таһаарыытыгар «Кыракый кэпсээннэр» 1996 с. бэчээттэнэн тахсыбыта. Бастаан икки сэһэнин уонна кэпсээннэрин «Чолбон» сурунаалга бэчээттэппитэ. Бастакы «Бүтүн оҥоруулаах дьон» диэн кинигэтэ 2002 с. Чурапчы улууһун «Саҥа олох» типографиятыгар бэчээттэнэн тахсыбыта. «Бүтүн оҥоруулаах дьон» диэн кинигэҕэ спордунан дьарыктанар дьоннор олох ханнык да ыксаллаах түгэннэригэр олохторун сырдык тыынын, бэйэлэрэ эрэ харыстыыр кыахтаахтарын туһунан итэҕитиилээхтик суруйбута.  «Күүтүллубэтэх көрсүһүү» диэн кинигэҕэ эмиэ спорт темата салҕаммыта. Саха норуота саамай сөбүлүүр спордун көрүҥүнэн көҥүл түстүү буолар. Бу кинигэҕэ сахалартан улахан спортка улахан ыйааһыҥҥа тустар тустуук уол туһунан кэпсэнэр. Бу сыл, 2006 сыллаахха Россия Суруналыыстарын сойууһугар киирбитэ. Аркадий Максимович айар үлэ улахан аартыгар дьоһуннаахтык хаардыылан киирэн айа – тута сылдьар.

Айымньылара

 Бүтүн оҥоруулаах дьон : Сэһэн, кэпсээннэр / Улдьаа Харалы — А.М. Дорофеев . – Чурапчы : «Саҥа олох» РИХ ГУ, 2002. – 80 с.

Күүтүллүбэтэх көрсүһүү : Сэьэннэр / Улдьаа – Харалы – Аркадий Максимович Дорофеев. – Дьокуускай : Бичик, 2005. – 144 с.

Иитиэх уол : Сэһэн / Улдьаа – Харалы – Аркадий Максимович Дорофеев. – Дьокуускай : Бичик, 2008.

Өлүү быата : сэһэн / А.М.Дорофеев – Улдьаа Харалы // Саҥа олох. – Чурапчы. – 1993. – От ыйын 15 к. – с. 3. — От ыйын 27. – с.3. – 1995. – От ыйын 15 к. – с.3. — От ыйын 22 к. – с.4. – От ыйын 27 к. – с.5. — От ыйын 29 к. – С. 3.

Киһи –хара буолаары : роман // Чолбон. – 2015. — № 9 . – С.24-29 ; № 10. – С.7-13.

Киһи- хара буолаары : роман иккис  аҥара  // Чолбон. – 2015. — № 5. – С.24-29. 2015. — № 9. – С.24-29.

Айар үлэтин уонна олоҕун туһунан

 Дорофеев Аркадий Максимович // Хайахсыт : Чурапчы улууһа / Хомуйан  оҥордо М.А. Герасимова – Сэҥээрэ. – Дьокуускай : Көмүөл, 2012. – С.63.

Жендринскэй, С.А. Улдьаа Харалы / Семен жендринский // Саҥа олох. – Чурапчы. – 2015. – Ахсынньы  3 к. – С. 3.

 Кузьмина, М.Н. Айар үлэ абылаҥа : [«Бүтүн оҥоруулаах дьон» кинигэ  сүрэхтэниитэ] / Марфа Кузьмина // Саҥа олох. – Чурапчы. – 2003. — Тохсунньу 30 к. – С. 2.