Аччаҕар нэһилиэгэ

Аччаҕар нэһилиэгэ Аҕа дойду Улуу сэриитин  сылларыгар

 1941-1945 сс. Аҕа дойду сэриитигэр   Аччаҕар нэһилиэгиттэн  Ийэ дойдуларын көмүскүү  саа-саадах тутан кыргыһыы хонуутугар, үлэ фронугар  хорсуннук  кыттыбыттара. Сылаҥ уонна Аччаҕар нэһилиэктэриттэн холбоон,  246 киһи сэриигэ уонна үлэ фронугар ыҥырыллан барбыттара. Кинилэртэн 107 киһи кыргыһыы хонуутуттан эргиллибэтэхтэрэ. Кинилэр  Россия улуу куораттарын Москваны, Ленинграды, Сталинграды босхолуур  улахан кыргыһыыларга, Курскай тоҕой  уоттаах сэриитигэр кыттыбыттара. Үгүс буойун Ильмен күөлгэ охтубута. Украинаны, Белоруссияны, Прибалтиканы, Европа дойдуларын фашистартан босхолообуттара. Кырыктаах өстөөҕү арҕаҕар Берлиҥҥэ тиийэн бэриннэрбиттэрэ. 

Дойдуларыгар эргиллэн кэлбэтэхтэрэ:

  1. Беляев Исай  Филиппович – 1904с.т. 1942с. балаҕан ыйын 29 күнүгэр оройуоннаҕы пекарняҕа үлэлии сылдьан сэриигэ ыҥырыллыбыта. Сулууспалаабыт чааһа полевая почта – 75640. 1944с. балаҕан ыйын 15 күнүгэр Эстонскай ССР Пука дэриэбинэҕэ сэриилэһэ сылдьан өлбүтэ. Онно братскай могилаҕа көмүллүбүтэ.
  2. Бушков Гаврил Егорович – 1910с.т. 1943 сыл атырдьах ыйын 15 күнүгэр ыҥырыллыбыта. Бу сыл бүтүүтэ сэриигэ өллө диэн биллэрии кэлбитэ.
  3. Винокуров Михаил Дмитрьевич – 1922с.т. 1943с. атырдьах ыйын 17 күнэ «Төҥүргэстээх» колхозтан барбыта. Фронтан биллэрии, сурах-садьык кэлбитэ биллибэт.
  4. Гурьев Василий Николаевич – 1914с.т. комсомоллаах. ЯНВШ үөрэхтээх «Төҥүргэстээх» колхоз. 1941с. атырдьах ыйын 15 күнүгэр ыҥырыллыбыта. Полевой почта 1233 диэн чааска кыттан Москва анныгар сэриигэ киирсибитэ. Иккитэ биллэрии кэлбитэ: 1942с. алтынньыга уонна иккис 1944с. бэс ыйыгар сэриилэһэ сылдьан өллө диэн. Биллэрии кэргэнигэр Анна Исаковнаҕа кэлбит.
  5. Гурьев Семен Егорович – 1918с.т. «Төҥүргэстээх» колхоз. 1942с. балаҕан ыйын 14 күнүгэр атаарыллыбыт. Бастаан 20-с туспа хайыһар биригээдэтигэр кыттан сэриилэспит. Биллэрии иккитэ кэлбит. 1942с. балаҕан ыйыгар өллө диэн ийэтэ Елизавета Сергеевнаҕа уонна 1943с. атырдьах ыйын 29 күнүгэр Свердловскай уобалас балыыһатыгар ыалдьан өллө диэн аҕататыгар кэлбит.
  6. Давыдов Гаврил Гермогенович – 1914с.т., Болтоҥоҕо төрөөбүт. 1941с. балаҕан ыйын 7 күнүгэр барбыт 348-с СД 1174-с СП Ржевтээҕи сэриигэ кыттыбыт. 1942с. кулун тутарга сэриилэһэ сылдьан өлбүт.
  7. Жирков Николай Дмитрьевич – 1910-20 сыллар икки ардыларыгар төрөөбүт. “Төҥүргэстээх” колхоз. 1943с. ыҥырыллыбыт. Фронтан биллэрии, сурах-садьык кэлбитэ биллибэт. Сэриигэ өлбүт.
  8. Куличкин Гаврил Васильевич – 1917с.т. 1942с. бэс ыйын 20 күнүгэр «Төҥүргэстээх» колхозка суоччуттуу олорон барбыта. 1944с. поезд авариятыгар түбэһэн өлбүтэ.
  9. Местников Прокопий Михайлович (Степанович) – 1918с.т. комсомоллаах. 1942с. ыам ыйын 15 күнүгэр «Дьулурҕа» колхозка суоччуттуу олорон ыҥырыллыбыта. 1942с. сэриилэһэ сылдьан өлбүт.
  10. Монастырев Афанасий Иванович – 1911с.т. Партия чилиэнэ. Нэһилиэк сэбиэтин председателэ. “Новгородов” колхоз чилиэнэ. 1942с. ахсынньыга сэрии хонуутугар өллө диэн биллэрии кэлбитэ.
  11. Монастырев Гаврил Дмитрьевич – 1920с.т. комсомоллаах. «Новгородов» колхоз. 1942с. Сэриигэ атаарыллыбыта. Ыараханнык бааһыран, эмтэнэн дойдулаан иһэн суолга өлбүтэ.
  12. Монастырев Иван Дмитрьевич – 1902с.т. «Новгородов» колхоз. 1942с. бэс ыйын 20 күнүгэр колхоһугар биригэдьиирдии олорон ыҥырыллыбыта. 25609 №-дээх воинскайй чааска сулууспалаабыта. 1943с. атырдьах ыйын 6 күнүгэр Курскай уобалас Белгородскай оройуон Стрелецкая дэриэбинэҕэ өлөн онно көмүллүбүтэ. Белгород куораты босхолоспута.
  13. Монастырев Роман Прокопьевич – 1910с.т. «Новгородов» колхоз. 1941с. балаҕан ыйын 7 күнүгэр ыҥырыллыбыта. 257-с СД 943-с СП кыттан сэриилэспитэ. 1942с. олунньу 11 күнүгэр Калининскай уобалас Горовадка дэриэбинэҕэ буолбут сэриигэ өлбүтэ, онно көмүллүбүтэ.
  14. Неустроев Василий Дмитрьевич – 1902с.т. «Миронов» колхоз. 1942с. бэс ыйын 20 күнүгэр ыҥырыллыбыта. 1942с. балаҕан ыйыгар сэрии хонуутугар өллө диэн ийэтигэр Марфа Николаевнаҕа биллэрии кэлбитэ.
  15. Неустроев Савва Иванович – 1923с.т. «Миронов» колхоз. 1943с. бэс ыйын 24 күнүгэр барбыта. 1944 сыл ахсынньыга өллө диэн ийэтигэр Екатерина Егоровнаҕа биллэрии кэлбитэ.
  16. Неустроев Семен Иванович – 1911с.т. «Миронов» колхоз. ЯНВШ үөрэхтээх. 1941с. куораттааҕы ОСО авиахимҥа үлэлии олорон Дьокуускай военкоматынан ыҥырыллыбыта. 386-с саппаас СП (33-с артиллерийскай дивизия) рота командирынан үлэлии олорон ыалдьан өлбүтэ. Лейтенант. 1942с. балаҕан ыйыгар Улан-Удэ куорат Дивизионнай станциятыгар көмүллүбүтэ.
  17. Новгородов Афанасий Иннокентьевич – 1912с.т. «Дьулурҕа» колхоз. 1941с. атырдьах ыйын 15 күнүгэр атаарыллыбыта. 1943с. ахсынньыга кэлбитэ.
  18. Новгородов Гаврил Прокопьевич – 1920с.т. “Новгородов” колхоз чилиэнэ. 1941с. сэриигэ барбыта. Сэрии хонуутугар сылдьан өлбүтэ.
  19. Новгородов Самсон Михайлович – 1920с.т. “Новгородов” колхоз чилиэнэ. 1941с. колхоһуттан сэриигэ атаарыллыбыта. Сэрии хонуутугар сылдьан өлбүтэ.
  20. Новгородов Сергей Михайлович- 1916с.т. «Новгородов» колхоз чилиэнэ. 1942с. бэс ыйын 20 күнүгэр колхоһуттан сэриигэ барбыта. 922-с СП, 280с стрелковай биригээдэҕэ кыттан сэриилэспитэ. Иккитэ биллэрии кэлбит: 943с. атырдьах ыйын 5 күнүгэр Курскай уобалас Белгородскай оройуон Валуйчик селоҕа, иккиһэ 1943с. балаҕан ыйын 19 күнүгэр Воронежскай уобаласка ыалдьан өллө диэн.
  21. Пермяков Василий Михайлович – 1920с.т. 1941с. ыҥырыллыбыта. 1943с.фроҥҥа өлбүтэ.
  22. Попов Дмитрий Петрович – 1924с.т. 1943с. бэс ыйын 24 күнүгэр атаарыллыбыта. 1944с. муус устар ыйга сэриигэ өлбүтэ биллэр.
  23. Попов Петр Егорович – 1904с.т. Гражданскай сэрии кыттыылааҕа «Миронов» колхоз чилиэнэ. 1942с. атырдьах ыйын 21 күнүгэр ыҥырыллыбыта. 1943с. алтынньы 28 күнүгэр бааһырыытынан дойдулаан иһэн суолга — Киренскай куоракка өлбүт.
  24. Попов Роман Петрович – 1916с.т. «Миронов» колхоз. ЧПУ-ну үөрэнэн бүтэрбит учуутал. 1942с. бэс ыйын 16 күнүгэр ыҥырыллыбыта. Сержант. 50-с СД полевой почта 30786 №-р сулууспалаабыта. 1943с. от ыйын 17 күнүгэр сэриигэ өлбүтэ. Биллэрии аҕатыгар Петр Сергеевичка кэлбитэ.
  25. Попов Семен Петрович – 1921с.т. «Миронов» колхоз ЯНВШ үөрэхтээх. 1941с. от ыйыгар ыҥырыллыбыта. Лейтенант. 1942с. тохснньу 13 күнүгэр Ленинградскай уобалас Новгородскай оройуонун Сито дэриэбинэтигэр сэрии хонуутугар өлөн, онно көмүллүбүтэ.
  26. Попов Тимофей Иванович – 1903с.т. «Новгородов» колхоз. 1941с. балаҕан ыйын 7 күнүгэр атаарыллыбыта. 1943с. ыараханнык бааһыран Перьм куорат госпиталыгар эмтэнэ сытан өлбүтэ.
  27. Попов Федор Петрович – 1917с.т. 1941с. Хайахсыт оскуолатыгар учууталлыы олорон ыҥырыллыбыта. Полевой почта 89497 №-р сулууспалыы сылдьан ыараханнык бааһырбыта. 3476 №-дээх ЭГ эмтэммитэ. 1943с. бэс ыйын 24 күнүгэр ыарахан ыарыыттан Осташков куоракка эмтэнэ сытан өлбүтэ. Куорат кладбищетыгар көмүллүбүтэ.
  28. Постников Афанасий Васильевич – 1909с.т. «Миронов» колхоз. 1941с. атырдьах ыйын 15 күнүгэр аттаммыта. 594-с СП кыттан сэриилэспитэ. 1943с. алтынньы 8 күнүгэр Смоленскай уобалас Руднянскай оройуон Слобода дэриэбинэ иһин сэриигэ өлбүтэ.
  29. Постников Гурий Иванович – 1918с.т. комсомоллаах. “Миронов” колхоз чилиэнэ. 1941с. балаҕан ыйын 7 күнүгэр ыҥырыллыбыта. Младшай сержант. 1943с. алтынньыга сэрии хонуутугар өлбүтэ. Биллэрии ийэтигэр Вераҕа кэлбитэ.
  30. Пудов Григорий Петрович – 1916с.т. «Төҥүргэстээх» колхоз чилиэнэ. 1942с. ыҥырыллыбыта. 1869-с байыаннай чааска сылдьан 1944с. муус устар 21 күнүгэр туберкулез ыарыыттан өлбүтэ. Киевскай уобалас Жажина дэриэбинэҕэ 8 №-ээх могилаҕа көмүллүбүтэ.
  31. Пудов Дмитрий Павлович- 1919с.т. комсомоллаах 1943с. кулун тутар 5 күнүгэр МТС-ка трактористыы сылдьан сэриигэ барбыта. 356-с СД 1181-с СП- Клавдий Краснояров сулууспалаабыт чааһыгар бииргэ түбэһэн сэриилэспиттэрэ. 1943с. от ыйын 11 күнүгэр Орловскай уобалас Волховскай оройуон Карагашинка селоҕа сэриилэһэ сылдьан өлбүтэ.
  32. Пудов Иван Николаевич – 1902-с.т. «Миронов» колхоз чилиэнэ. 1942с. Бэс ыйын 20 күнүгэр ыҥырыллыбыта. 1943с. атырдьах ыйыгар сэриилэһэ сылдьан өлбүтэ.
  33. Старостин Василий Харлампьевич – 1922с.т. комсомоллаах. «Новгородов» колхоз чилиэнэ. 1942с. Бэс ыйын 20 күнүгэр ыҥырыллыбыта. 1154-с СП кыттан сэриигэ киирсибитэ, снайпердаабыта. 1943с. атырдьах ыйын 31 күнүгэр Смоленскай уобалас Екимовичевскай оройуон Киреевка дэриэбинэ иһин сэриигэ өлбүтэ.
  34. Соловьев Николай Михайлович – 1921с.т. «Миронов» колхоз. 1942с. кулун тутар 16 күнүгэр нарсудка үлэһитинэн сылдьан барбыта. Младшай лейтенант 234-с СД 1340-с СП киирсибитэ. 1943с. бэс ыйын 1-гы күнүгэр Смоленскай уобалас Пречистенскай оройуон Криумика дэриэбинэҕэ өлөн көмүллүбүтэ.
  35. Соловьев Федор Михайлович – 1914с.т. “Миронов” колхоз. ЯНВШ үөрэхтээх. 1941с. ыҥырыллыбыта. Фронтан ханнык даҕаны биллэрии кэлбэтэх.
  36. Шадрин Николай Ильич – 1918с.т. 1941с. балаҕан ыйын 7 күнүгэр барбыта. «Миронов» колхоз чилиэнэ. 359-с СД 1198-с СП түбэһэн сэриилэспит. 1942с. олунньу 8 күнүгэр Калининскай уобалас Ржевскай оройуон Лебзино дэриэбинэҕэ өлбүт.
  37. Шадрин Петр Михайлович – 1905с.т. «Миронов» колхоз чилиэнэ. 1942с. Бэс ыйын 20 күнүгэр ыытыллыбыт. 1943с. от ыйын 30 күнүгэр Москваҕа 5021 №-дээх ЭГ ыалдьан сытан өлбүт. Востряково кладбища.
  38. Щадрин Спиридон Иванович – 1919с.т. «Миронов» колхоз. ЧПУ-га үөрэнэ сылдьан 1942с. кулун тутар 16 күнүгэр барбыт. Младшай лейтенант. 110-с СД 313-с СП кыттан сэриигэ киирбитэ. 1943с. алтынньы 2 күнүгэр Днепропетровскай уобалас Верхнеднепровскай оройуон Мишурин Рог дэриэбинэҕэ буолбут сэриигэ өлбүт.

Тыыннаах эргиллибиттэрэ.

  1. Беляев Георгий Кононович — 1896с.т. Гражданскай сэрии кыттыылааҕа. 1943с. бэс ыйын 24 күнүгэр райсоветка плановай отделга үлэлии олорон ыҥырыллыбыта. Японияны утары сэриигэ кыттыбыта. 1945с. эргиллибитэ. Өр кэмҥэ райсовет аппараатыгар үлэлээбитэ. 1979с. ыалдьан өлбүтэ.
  2. Беляев Михаил Георгиевич — 1919с.т. Георгии Кононович төрөппүт уола. Комсомоллаах. ЯНВШ үөрэхтээх. Учуутал. 1940 сылтан КыҺыл Армия кэкэтигэр сулууспалыыр. 114-с СП разведрота командира. 1942с. ыараханнык бааһырбыта. 1943с. старшай лейтенант званиялаах эргиллибитэ. Учууталлаабыта. 1988с. Уус-Майаҕа олорон өлбүтэ. Аҕа дойду сэриитин II-с степенэ орденнаах.
  3. Винокуров Амос Алексеевич — 1927с.т. «Төҥүргэстээх» колхоз чилиэнэ. Комсомоллаах. 1945с. от ыйын 1-гы күнүгэр атаарыллыбыта. 16-с учебнай полкаҕа түбэспитэ. Япония сэриитин кыттыылааҕа. 1951с. кулун тутар 20 күнүгэр кэлбитэ. 1985с. өлбутэ.
  4. Винокуров Петр Дмитриевич — 1920с.т. «Төҥүргэстээх» колхоз чилиэнэ. 1943с. атырдьах ыйын 16 күнүгэр Уус-Майаттан ыҥырыллыбыта. 853-с СП кыттыбыта. 1945с. тохсунньуга эргиллибитэ. 1984с. өлбүтэ.
  5. Винокуров Семен Алексеевич — 1915с.т. «Төҥүргэстээх» колхоз чилиэнэ. 1943с. бэс ыйын 16 күнүгэр Сангартан атаарыллыбыта. 91-с саппаас СП сулууспалаабыта. 1946с. ахсынньыга кэлбитэ. 1987с. өлбүтэ.
  6. Местников Афанасий Дмитрьевич — 1915с.т. комсомоллаах. ЧПУ-ну үөрэнэн бүтэрбитэ. 1942с. бэс ыйын 20 күнүгэр Мэлдьэхсигэ учууталлыы олорон ыҥырыллыбыта. 20-с туспа хайыһар биригээдэтигэр кыттан сэриилэспитэ. 1946с. эргиллибитэ. Хас да сиргэ нэһилиэк сэбиэтин председателинэн үлэлээбитэ. 1993с. ыам ыйыгар өлбүт. «Хорсунун иһин» мэтээллээх.
  7. Местников Петр Гаврильевич — 1912с.т. «Миронов» колхоз чилиэнэ. 1943с. бэс ыйын 24 күнүгэр барбыта. 858-с СП киирсэн Япония утары сэриигэ кыттыбыта. 1946с. ыам ыйыгар төннүбүтэ. 1974с. өлбутэ.
  8. Местников Петр Прокопьевич — 191 бс.т. «Новгородов» колхоз чилиэнэ. 1941с. ыҥырыллыбыта. Сэрии хонуутуттан этэҥҥэ 1945с. эргиллибитэ. Сержант. Бухгалтер идэлээх. 2000с. өлбүтэ. «Бойобуой үтүөлэрин иһин», «Кавказ обороната» мэтээллэрдээх.
  9. Местников Роман Иннокентьевич — 1907с.т. Партия чилиэнэ. Үрдүк үөрэхтээх. 1941с. атырдьах ыйын 15 күнүгэр Дьокуускайга учууталлыы олорон аттаммыта. Младшай лейтенант. 177-с СД 502-с СП кыттан сэриигэ взвод командира уонна политүлэһитинэн кыттыбыта. 2-тэ бааһырбыта. 1945с. ахсынньыга эргиллибитэ. Университет преподавателя. 1987с. атыр­дьах ыйыгар Дьокуускайга өлбүтэ. «Хорсунун иһин», «Ленинград оборона­та» мэтээллэрдээх, «Бочуот знага» орденнаах.
  10. Местников Семен Сильвестрович — 1915с.т. Партия чилиэнэ. «Дьулурҕа» колхоз. ЧПУ выпускнига. Учуутал. 1941с. ыҥырыллыбыта. Сэриини этэҥҥэ ааһан 1945с. төннүбүтэ. Учууталлаабыта. 1948с. өлбүтэ.
  11. Монастырев Иннокентий Алексеевич — 1922с.т. «Миронов» колхоз чили­энэ. 1943с. бэс ыйын 24 күнүгэр барбыта. 1943с. ыалдьан төннүбүтэ. 1946с. ыалдьан өлбүтэ.
  12. Монастырев Михаил Иванович — 1905с.т. «Новгородов» колхоз чили­энэ. 1944с. бэс ыйын 16 күнүгэр Кэбээйиттэн ыҥырыллыбыта. 980-с СП тубэһэн Япония сэриитигэр кыттыбыта. 1945с. төннүбүтэ. 1978с. өлбүтэ.
  13. Монастырев Николай Алексеевич — 1926с.т. «Төҥүргэстээх» колхоз. 1944с. ыам ыйын 12 күнүгэр ыҥырыллыбыта. 38-с СД 428-с СП сулууспа­лаабыта. 1950с. алтынньыга эргиллибитэ. 1953 ыалдьан өлбүтэ.
  14. Неустроев Егор Григорьевич — 1904 с.т. «Миронов» колхоз чилиэнэ. 1942с. бэс ыйын 20 күнүгэр аттаммыта. Этэҥҥэ сылдьан 1947с. эргиллиби­тэ. 1992с. өлбүтэ.
  15. Пермяков Василий Михайлович I — 1911с.т. 1941с. ыҥырыллыбыта. 1943с. эргиллибитэ. 1948с. өлбүтэ.
  16. Попов Гаврил Иванович — 1919с.т. ЧПУ үөрэхтээх. Учуутал. 1942с. балаҕан ыйын 29 күнүгэр Белолюбскай оскуолатыгар учууталлыы олорон барбыта. 3-с Армия 6-с танковай корпус 120-с гв. Туспа сапернай батальонугар, 225-с туспа зенитнэй-артиллерийскай дивизионна кыттан сэриигэ киирсибитэ. Сержант. 1945с. балаҕан ыйыгар дойдутугар кэлбитэ. Учууталлаабыта. 1983с. ыалдьан өлбүтэ. 2 төгүл Кыһыл сулус, Аҕа дойду сэриитин II-с степенэ орденнаах, «Хорсунун иһин», «Берлини ылыы иһин» мэтээллэрдээх.
  1. Попов Ефрем Прокопьевич — 1921с.т. ЧПУ-ну бүтэрбитэ. Учуутал. 1942с. кулун тутар 16 күнүгэр ыҥырыллыбыта. 5-с гв.минометнай корпус 285-с Мин.полкаҕа кыттан сэриилэспитэ. 1946с. ыам ыйыгар эргиллибитэ, учууталлаабыта. 1979с. ыалдьан өлбүтэ. «Бойобуой үтүөлэрин иһин», «Кавказ обороната». «Венаны ылыы иһин» мэтээллэрдээх.
  2. Попов Иван Сергеевич II — 1909с.т. Партия чилиэнэ. «Түөйэ» колхоз. 1941с. балаҕан ыйын 7 күнүгэр ыҥырыллыбыта. Ыараханнык бааһыран инбэлиит буолан 1945с. кэлбитэ. 1948с. өлбүтэ.
  3. Попов Семен Васильевич — 1906с.т. «Миронов» колхоз чилиэнэ. 1941с. атырдьах ыйын 15 күнүгэр ыҥырыллыбыта. 14-с уонна 64-с туспа үлэ батальонугар сулууспалаабыта. 1945с. балаҕан ыйыгар эргиллибитэ. 1967с. ыалдьан өлбүтэ.
  4. Постников Николай Васильевич — 1925с.т. «Миронов» колхоз. 1944с. бэс ыйын 16 күнүгэр ыҥырыллыбыта. 393-с СП кыттан Япония сэриитигэр кыттыбыта. 1950с. тохсунньуга кэлбитэ. 1995с. ыалдьан өлбүтэ.
  5. Пудов Василий Егорович — 1905с.т. «Миронов» колхоз чилиэнэ. 1943с. бэс ыйын 24 күнүгэр ыҥырыллыбыта. 582-с СП түбэһэн Япония сэриити­гэр кыттыбыта. 1945с. балаҕан ыйыгар эргиллибитэ. 1983с. өлбүтэ.
  6. Пудов Николай Николаевич — 1921 с.т. «Миронов» колхоз чилиэнэ. 1942с. бэс ыйын 20 күнүгэр ыҥырыллыбыта. 19-с туспа хайыһар биригээдэтигэр, 27-с мотострелковай биригээдэтигэр кыттан сэриилэспитэ. 3 төгүл бааһырбыта. 1946с. эргиллибитэ. «Хорсунун иһин», 2 төгул «Бойобуой үтүөлэрин иһин», «Берлини ылыы иһин», «Варшаваны босхолооһун иһин» мэтээллэрдээх. Рейстах истиэнэтигэр аатын суруйан хаалларбыта.
  7. Пудов Павел Егорович — 1913с.т. Партия чилиэнэ. 1941с. Дьокуускайтан ыҥырыллыбыта. 367-с СД 1217-с СП. 312-с самоходнай-артиллерийскай полкаҕа кыттыбыта. Старшай лейтенант. 1946с. эргиллибитэ. 2000с. Покровскайга олорон өлбүтэ. Аҕа дойду сэриитин II-с степенэ. «Бочуот Знага» орденнардаах. Учуутал.
  8. Пудов Платон Павлович — 1921с.т. «Төҥүргэстээх» колхоз чилиэнэ. 1942ч. бэс ыйын 20 күнүтэр ыҥырыллыбыта. Сталинград сэриитигэр кыттыбыта. 1943с. инбэлиит буолан эргиллибитэ. 1988с. өлбүтэ. «Сталинград обороната» мэтээллээх.
  9. Соловьев Петр Михайлович — 1917с.т. ЯПВШ үөрэхтээх. 1939 сыллаахтан Кадровай офицер. Младшай лейтенант. 186-с СД 290-с СП кыттан сэриилэспитэ. 1943с. бааһыран 1701 №-дээх ЭГ эмтэммитэ. 1945с. сэтинньигэ эргиллибитэ. 1999с. ыалдьан өлбүтэ. Аҕа дойду сэриитин II-с степенэ орденнаах.
  10. Старостин Дмитрий Константинович — 1904с.т. «Миронов» колхоз чилиэ­нэ. 1942с. атырдьах ыйын 21 күнүтэр барбыта. 175-с ЛЗ СП 6-с ротатыгар сулууспалаабыта. 1943с. бааһырбыта. 1944с. бэс ыйыгар кэлбитэ. 1987с. ыалдьан өлбүтэ. Албан аат III степенэ орденнаах.
  11. Старостина Анастасия Тихоновна — 1923с.т. ЧПУ үөрэхтээх. Учуу­тал. 1940с. Ленинградка театральнай институтка уерэнэ тиийбитэ. Сэрии саҕаламмытыгар Ленинград блокадатыгар тубэһэн оборона оҥоһуутугар кыттыбыта. 1942с. дойдутугар эргиллибитэ. Учууталлаабыта. 2007с.өлбүтэ. «Ленинград обороната» мэтээллээх.

Үлэ фронугар кыттыбыттара

  1. Винокуров Егор Алексеевич -1925с.т., «Төҥүргэстээх» колхоз чилиэнэ. 1943с. бэс ыйын 24 күнүгэр ыҥырыллыбыта. 1945с. эргиллибитэ. 1979с. өлбүтэ.
  1. Захаров Егор Дмитриевич -1911с.т. «Миронов» колхоз чилиэнэ. 1943с. бэс ыйын 24 күнүгэр барбыта. 1944с. эргиллибитэ. 1964с. ыалдьан өлбүтэ.
  2. Местников Афанасий Гаврильевич -1910с.т. «Дьулурда» колхоз. 1941с. ыҥырыллыбыта. 1945с. эргиллибитэ. 1995с. ыалдьан өлбүтэ.
  3. 4. Местников Дмитрий Павлович -1900с.т. 1943с. бэс ыйын 24 күнүгэр ыҥырыллыбыта. 1946с. эргиллибитэ. 1978с. ыалдьан өлбүтэ.
  4. Монастырей Андрей Андреевич -1906с.т. «Төҥүргэстээх» колхоз. 1942с. ыҥырыллыбыта. 1944с. кэлбитэ. 1945с. өлбүтэ.
  5. Монастырей Виктор Дмитриевич -Түөйэттэн 1943с. бэс ыйыгар барбыта. 1945с. эргиллибитэ. Хаһан өлбүтэ биллибэтэ.
  1. Монастырев Кирилл Семенович -1902с.т. «Миронов» колхоз чилиэнэ. 1943с. бэс ыйыгар ыҥырыллыбыта. 1944с. эргиллибитэ. 1967с. өлбүтэ.
  2. Монастырев Петр Николаевич -1911с.т. «Миронов» колхоз. 1941с. ыҥырыллыбыта. Үлэ фронугар түбэспитэ. 1945с. кэлбитэ. 1949с. ыалдьан өлбүтэ.
  3. Монастырсв Прокопий Прокопьевич -1917с.т. «Төҥүргэстээх» кол­хоз чилиэнэ. 1945с. ыҥырыллыбыта. 1946с. эргиллибитэ. 1959с. ыалдьан өлбүтэ.
  4. Неустроев Тимофей Дмитриевич -1911с.т. «Миронов» колхоз чилиэнэ. 1943с. бэс ыйыгар барбыта. 1944с. эргиллибитэ. 1970с. өлбүтэ.
  5. Попов Егор Иванович -1891с.т., «Түөйэ» колхоз чилиэнэ. 1942с. бэс ыйын 20 күнүгэр ыҥырыллыбыта. Үлэ фронуттан 1944с. төннүбүтэ. 1959с.өлбүтэ.
  6. Попов Федор Василиевич-1911с.т. «Төҥүргэстээх» колхоз. 1941с. атырдьах ыйын 15 күнүгэр ыҥырыллыбыта. Үлэ фронугар түбэһэн 1945с. эргиллибитэ. 1959с. ыалдьан өлбүтэ.
  7. Соловьев Василий Николаевич -1894с.т. 1943с. бэс ьйын 24 күнүгэр Чурапчыга МТС-ка үлэлии олорон ыҥырыллыбыта. Үлэ фронугар түбэспитэ. 1945с. кэлбитэ. 1950с. сэтинньигэ ыалдьан өлбүтэ.
  8. Шадрин Петр Спиридонович -1911с.т. «Миронов» колхоз чилиэнэ. 1943с. атырдьах ыйын 17 күнүгэр ыҥырыллыбыта. 1944с. эргиллибитэ. 1978с. өлбүтэ.

Павлов Иван Михайлович. Ааттара үйэлэргэ умнуллубат: (“Чурапчы буойун уолаттара” кинигэни иккистээн, эбэн-сабан, көннөрөн таһаарыы) / И.М.Павлов; [эрэдээктэр И.П.Пономарев]. – Дьокуускай : СМИК- мастер, 2010. – 232с. 29-37стр.

 Аҕа дойду сэриитин I-кы, II –c степенэ  орденнаахтар

Гвардия сержана, Аччаҕар нэһилиэгэ (1919-1983). Учуутал. ЧПУ-ны бүтэрбитэ.Кыһыл Армияҕа  1942 с. балаҕан ыйыгар ыҥырыллыбыта.  1945 с.  алтынньыга дойдутугар икки бойобуой орденнаах эргиллибитэ. Үһүс орденын дойдутугар кэлэн баран туппута.1945  с.  тохсунньу  21  күнүгэр  Гисдорф  сэлиэнньэтигэр  өстөөхтөр  быстах бөлөхтөрө саһан сытан, бэйэлэрин самолеттарыгар биһиги чааспыт сүрүн күүстэрэ, техниката ханан баалларын ыйан биэрэ сыппыттар. Ол дьону булан суох оҥорууга младшай сержант Попов салайар бөлөҕө  ыытыллыбыта.  Кинилэр бэрт түргэнник өстөөхтөрү булан, бэриллибит сорудаҕы толорбуттара.Бу сэлиэнньэҕэ баар таҥара дьиэтин тула саһан сыппыт өстөөхтөр бөлөхтөрүн эмиэ  суох  гыммыттара.  Гаврил  Попов  өстөөхтөр  баар  хосторун  билэн  баран, өлөрүн кэрэйбэккэ туран, тоҕу көтөн киирэн, өстөөх радионан сибээстэһэ олорор икки киһитин  өлөртөөбүтэ.  Бу  көрдөрбүт  хорсун  быһыытын  иһин,  Кыһыл  Сулус орденынан наҕараадаламмыта.1945  с.  олунньу  14-16  күннэригэр  Германсдорф  оройуонугар,  Квейс  өрүһү туоруур  муостаны  оҥорор  сорудаҕы  гвардия  младшай  сержана  Г.  Попов  салайар бөлөҕүн  иннигэр  туруорбуттара.  Ус  суукканы тура тэбинэн туран үлэлээбиттэрэ. Алдьархайдаах  ыарахан  түгэннэргэ  дьүккүһэн  туран  үлэлээн,  сорудаҕы толорбуттара. Бу саҥа тутуллубуг муостанан 3-с танковай армия техникалара өрүһү туоруур кыахтаммыттара. Бу улахан суолталаах сорудаҕы толорууга хорсунун, бэйэ тус үтүө холобурун көрдөрбүтүн иһин, Попов Г.И. иккис Кыһыл Сулус орденынан наҕараадаламмыта.Үһүс  орденынан  наҕараадалыыр  лиискэ  маннык  суруллубут:  «..1945  с.  муус устар  7  күнүгэр,  младшай  сержант  Попов  Г.И.  Берлин  куорат  Шмаргендорф оройуонугар  өстөөх  күүстээх  уотун  аннынан  сэриигэ  киирбитэ.  Олох  чугас баар өстөөх автоматчиктарын,  фаустниктарын ытыалааһыннарын быыстарайдатан,  онон-манан  күлүктэнэн  өстөөх  баррикадатыгар  тиийбитэ. Тиийэн,  үлтү  тэптэрэргэ  наадалаах  веществолары  ууран,  баррикаданы  үлтү тэптэрбитэ.  Ол үлтү тэптэриллибит сиринэн биһиги сэриилэрбит баррикаданы мүлчү түһэр кыахтаммыттара.  Сорудах толоруллубута…».Бу хорсун-хоодуот быһыытын иһин, Г.И. Попов Аҕа дойду сэриитин I-кы уонна II-с степеннэрдээх бойобуой орденнарынан наҕараадаламмыта.Эйэлээх  олоххо  Гаврил  Иванович  учууталлаабыта.  Дьокуускай  куоракка олорон, 1983 с. өлбүтэ.

Пудов Павел Егорович

Старшай лейтенант. Аччаҕар нэһилиэгэр 1913 с. төрөөбүтэ. Партия чилиэнэ. 1932 с. Чурапчыга ШКМ-мы үөрэнэн бүтэрэн баран, начальнай оскуолаҕа учууталлаабыта. Икки сыл Дьокуускайдааҕы педрабфакка үөрэммитэ. 1939 с. пединституту бүтэрэн, партия обкомугар инструкторынан анаммыта.Сэрии  саҕаланарын  кытта,  Иркутскай  куорат  Кыһыл  Армия  саппаас политсастааптарын курстарыгар үөрэммитэ.  Бу сыл (1941  с.)  Карельскай  фроҥҥа 367-с с.д.  1217-с с.п. рота политругунан ананан кэлбитэ.  1942 с. алтынньыга, 335-с противотанковай дивизиоҥҥа батальон комиссарынан анаммыта.1943 с. ыам ыйыгар, Сызрань куорат танковай училищетыгар үөрэнэ барбыта. Үөрэҕин кэнниттэн, 2-с Белорусскай фроҥҥа 88-с танковай, онтон 312-с самоходнай- артиллерийскай полкаларга артиллерийскай батареяны командалаабыта.1945 с. тохсунньу 21  күнүгэр 61-с армия командованиетын бирикээһинэн, Аҕа дойду сэриитин II-с степенэ орденынан наҕараадаламмыта.1946  с.  дойдутугар  эргиллибитэ.  Бастаан,  Дьокуускай  куоракка,  кэлин Орджоникидзевскай  оройуон  киинигэр  —  Покровскайга  олохсуйбута.  Райком аппаратыгар үлэлээбитэ. «Бочуот Знага» орденынан наҕараадаламмыта.

Соловьев Петр Михайлович

Младшай лейтенант, Аччаҕар нэһилиэгэ (1917-1999).1939  с.  СНБО-ҕа  үөрэнэ  киирбитэ,  1940  с.  үөрэҕин  бүтэрэн,  Забайкальскай байыаннай  уокурукка  ыытыллыбыта.  1941  с.  младшай  лейтенаннар  курстарыгар үөрэҕин  салҕаабыта.  Иркутскай  уобаласка  байыаннай  лааҕырга,  саҥа  хомуурга кэлитэлээбит саллааттары байыаннай бэрээдэккэ, сэриилэһии ньымаларыгар  1  сыл устата үөрэппитэ.1943 с. кулун тутарга Брянскай фроҥҥа инники кирбиигэ тиийбитэ.  186-с с. д. 290-с с.и. взвод командирынан сэриигэ кыттыбыта. Бастакы бойобуой сүрэхтэниитин Курскайдааҕы тоҕойго барбыта.П. Соловьев 1943 с. атырдьах ыйын 4 күнүгэр өстөөхтөргө утары кимэн киирии кэмигэр  хаҥас санныгар  ыараханнык  бааһырбыта.  1701  №-дээх эвакогоспитальга өр  кэмҥэ эмтэммитэ, бааһырыытынан сибээстээн, демобилизацияламмыта.Төрөөбүт-үөскээбит оройуонугар эргиллэн араас үлэлэргэ үлэлээбитэ.1951  с.  ССРС  Верховнай  Советын  Президиумун  Ыйааҕынан,  Аҕа  дойду сэриитин II-с степенэ орденынан наҕараадаламмыта.

Кыһыл Сулус орденнаахтар

Беляев Михаил Георгиевич

Лейтенант, Аччаҕар нэһилиэгэр (1919-1988 ее.) Комсомоллаах. 1938-1939 ее. СНБО-ну үөрэнэн бүтэрбитэ. Салгыы Омскайдааҕы байыаннай-пехотнай училищены бүтэрбитэ.1940 с. алтынньыттан 114-е с.п. взвод командира.1941 с. от ыйыттан Аҕа дойду сэриитигэр Хотугулуу-Арҕаа фроҥҥа 114-е с.п. разведчиктар роталарын командира. Бу сыл алтынньы 20 күнүгэр атаҕар ыараханнык бааһырбыта. Уҥа сототун уҥуоҕа тостубута, хаҥас илиитигэр бааһырбыта. 1943 с. бэс ыйыгар бааһырыытынан демобилизацияламмыта. Чурапчытааҕы педучилищеҕа военругунан, кэлин кэккэ оройуоннарга советскай- партийнай үлэлэргэ сылдьыбыта.1988 с. Уус-Майа оройуонугар, Бельчаки бөһүөлэгэр ыалдьан өлбүтэ.Кыһыл Сулус орден кавалера.

Албан Аат орденнаахтар

Старостин Дмитрий Константинович

Аччаҕар нэһилиэгэ (1904-1987 сс.). Дойдутуттан 1942 с. атырдьах ыйыгар Кыһыл Армия кэккэтигэр ыҥырыллыбыта. Фронт инники кирбиитигэр 175-с с.п. састаабыгар кыттан сэриилэспитэ. Ол курдук, аан бастаан сүрэхтэниитин Москва анныгар буолбут кыргыһыыга ааспыта. 1943 с. бүтүүтэ ыараханнык бааһырбыта.Орденынан наҕараадалыыр лиискэ суруллар: «…1942 с. алтынньы 25 күнүттэн 1943 с. ахсыннъы 9 күнүгэр диэри, сэрии араас чаастарыгар кыттан, арахсыбакка, инники кирбиигэ — сэриигэ сырытта. Курскай-Орловскай тоҕой сэриитин кыттыылааҕа.9.10.1943 с. сэрии хонуутугар сылдьан уҥа санныгар, уҥуоҕун алдьаттаран, ыараханнык бааһырбыта. Госпитальга эмтэнэн, салгыы сэриилэһэр кыаҕа суох буолан, сэрии үһүс группалаах инбэлиитэ дойдутугар эргиллибитэ.Чурапчы оройуонун военкома майор Сотников.31.08.1966 с.».

Д.К. Старостин Албан Аат III-с степенэ орденынан наҕараадаламмыта.

Бойобуой мэтээллээхтэр

Местников Афанасий Дмитрьевич

1915с.т. Түөйэ. Сержант, комсомоллаах. ЧПУ-га үөрэммитэ. Мэлдьэхси оскуолатыгар учууталлыы олорон 1942с. ыҥырыллыбыта, 20-с ТХБр кыттан Старай Русса оройуонугар Демянскай плацдарм иһин сэриигэ киирсибитэ. 1942с. бааһырбыта. 1946с. эргиллибитэ. Бастаан учууталынан, салгыы сэбиэскэй-хаһаайыстыбыннай үлэлэргэ үлэлээбитэ. Соловьев, Чурапчы, Хатылы нэһилиэктэригэр Сэбиэт председателэ. 05.1993с. өлбүтэ. “Хорсунун иһин” мэтээллээх.

Местников Петр Прокопьевич

1916 с.т. Түөйэ. Сержант, комсомоллаах. 1942 с. Чурапчы военкоматынан ыҥырыллыбыта. Сэрииттэн инбэлиит буолан 1945 с. эргиллибитэ. 1969 с. өлбүтэ. «Бойобуой үтүөлэрин иһин», “Кавказ обороната” мэтээллэрдээх.

Местников Роман Иннокентьевич 

1907 с.т., мл. Лейтенант. 1939с. партия чилиэнэ. Булун Анаабыр, Чурапчы оройуоннарыгар үлэлээбитэ. Москваҕа Ленин аатынан госуниверситеты бүтэрбитэ. Политпросвещенияҕа кэлин Дьокуускайдааҕы научнай-исследовательскай институт дириэктэрэ. 08.1941с. ыҥырыллыбыта. Волховскай фроҥҥа взвод командира, рота политруга. 177-с СД 502-с СП адьютант. Ыараханнык бааһыран Архангельскайга эмтэммитэ. 15.12.1945с. эргиллибитэ. СГУ историко- филологическай факультетыгар старшей преподаватель, декан, 1987 с. өлбүтэ. «Хорсунун иһин». «Ленинград обороната» мэтээллэрдээх, Саха АССР үтүөлээх учуутала. «Бочуот знага» орден кавалера.

Попов Ефрем Прокопьевич 

Ст. сержант. 1921с.т. ЧПУ-ну бүтэрбитэ. Миронов аатынан колхоз чилиэнэ. 16.03.1942с. ыҥырыллыбыта. 5 гв. минометнай корпус 285-с мин. полкаҕа, 5-с уонна 14-с салгыннааҕы армияҕа секретарь- делопроизводитель. Хотугу Кавкаһы босхолоспута, 1943 с. Курскай тоҕой сэриитигэр кыттыбыта, Днепри туораабыта. 03.05.1946 с. эргиллибитэ. Усуйаана оройуонугар, Чурапчыга базовай оскуолаҕа, интернат-оскуолаҕа, Одьулуун, Кытаанах оскуолаларыгар завуһунан, дириэктэринэн үлэлээбитэ. 1979с. өлбүтэ. “Бойобуой үтүөлэрин иһин”, “Кавказ обороната”, “ Венаны ылыы иһин”, «Будапеһы ылыы иһин» мэтээллэрдээх.

Пудов Платон Павлович 

1910с. т. Миронов аатынан колхоз чилиэнэ. Төҥүргэстээх колхозка олорон 20.06.1942с. ыҥырыллыбыта. 20-с ТХБр кыттан сэриилэспитэ. 1942с. ыараханнык бааһырбыта. 1943 с. эргиллибитэ. Чурапчыга райсоюзка, Чурапчы сельпотугар араас хаһаайыстыбыннай үлэлэргэ үлэлээбитэ. 1988с. өлбүтэ.”Сталинград обороната” мэтээллээх.

Старостина Анастасия Тихоновна

1923с.т. Түөйэ. ЧПУ-ну бүтэрбитэ. 1940 с. сайын Ленинградка театральный институтка үөрэнэ киирбитэ. Блокадаҕа түбэһэн 1941с. атырдьах ыйыттан обороналанар үлэҕэ кыттыбыта. 1942с. олунньуга Ладожскай күөл мууһун устун массыынанан туораан дойдулаабыта. Оройуонугар Аччаҕарга, Төлөйгө, Сылаҥҥа, интернат-оскуолаҕа учууталлабыта. “1941-1945сс. Аҕа дойдуну көмүскүүр Үлуу сэриигэ килбиэннээх үлэтин иһин”, “Кыайыы 30 сылынан”, “Ленинград оборонатын иһин”, элбэх үбүлүөйдээх мэтээллэринэн наҕараадаламмыта.

Албан ааттара өлбөөдүйбэт / Иван Михайлович Павлов. – Чурапчы : «Саҥа олох», 2016. – 295с. – С.108

Туһаныллыбыт литература

1. Павлов, Иван Михайлович.
Албан ааттара өлбөөдүйбэт / И. М. Павлов ; [хомуйан оҥордо А. А. Захаров ; ред. сэбиэт: Я. П. Оконешников, М. Н. Матвеева, М. В. Дьячковскай ; аан тыл А. Т. Ноговицын, Я. П. Оконешников]. — Чурапчы : АУ РИО «Саҥа олох», 2016. — 294 с.

2. Павлов, Иван Михайлович.
Ааттара үйэлэргэ умнуллубат : («Чурапчы буойун уолаттара» кинигэни иккистээн, эбэн-сабан, көннөрөн таһаарыы) / И. М. Павлов ; [эрэдээктэр И. П. Пономарев]. — 2-е изд., доп., испр. — Дьокуускай : СМИК-Мастер, 2010. — 231 с., [6] л. ил., портр.