1945 сыл ыам ыйын 24 күнүгэр Ийэ дойду тэбэр сүрэҕэ Москва куорат Кыһыл Болуоссатыгар сэбиэскэй норуот фашистскай Германияны Улуу Кыайыытыгар анаммыт аан бастакы Кыайыы параада буолбута. Параады Сэбиэскэй Сойуус Маршала, икки төгүллээх Дьоруойа Константин Константинович Рокоссовскай хамаандалаан, Кылаабынай Командующайы солбуйааччы, Сэбиэскэй Сойуус Маршала, түөрт төгүллээх Дьоруойа Георгий Константинович Жуковка арааппардаабыта. Парад кыттыылаахтарын, сэбиэскэй норуоту Улуу Кыайыынан Сэбиэскэй Аармыйа Кылаабынай Командующайа, Генералиссимус Иосиф Виссарионович Сталин эҕэрдэлээбитэ. Историяҕа  киирбит бу улахан параадка  Саха сирин 14 буойуна кыттыбыта.Чурапчы оройуонуттан Кыайыы бастакы параадыгар биир дойдулаахпыт, Хадаар нэһилиэгиттэн “Аҕа дойду сэриитин” II-с истиэпэннээх уордьан, «Хорсунун иһин», «Москва обороната»,»Сталинград обороната» мэтээллэр кавалердара  Диодоров Иван Николаевич кыттыбыта. Иван Николаевич бойобуой суолун уонна историческай параадка кыттыбытын туһунан  араадьыйа суруналыыһыгар Николай Максимовка кэпсээбит интервьютун  билиһиннэрэбит. «Кыайыы парадыгар кыттыбыт саха саллаата” ыстатыйа  «Саха сирэ» хаһыат 2010 с. муус устар  9 күнүгэр бэчээттэнэн тахсыбыт.    «1941 сыллаах сайын курааннаабыта, ону сэргэ хонууга оту, тыаҕа маһы сиир аһыҥа түспүтэ. Дойдуга оттуур кыах суох буолан, биригээдэ тэринэн үрэхтэр бастарынан оттуу барбыппыт. Мин 40 киһилээх биригээдэни салайан Уус-Майаҕа оттуу тиийбиппит. Сэрии буолбутун истэн кэлбит дьон аттаах киһи кэлэрин дьиксинэ кэтэһэбит. Арай атырдьах ыйын 9 күнүгэр, күнүскү омурҕан кэнниттэн үрэҕи биирдэ быһа охсон эргийэн кэлэн баран, табахтыы олордохпутуна үрэх куулатыгар аттаах киһи көһүннэ. Уолаттар ыраахтан ким иһэрин таайдылар, атын кытары биллилэр. Бэбиэскэ илдьэ иһэр киһи эбит, кэтэһиэҕин диэн буолла. Киһибит кэллэ уонна саната суох дулҕаҕа олорор. Күүтэн көрөн баран мин биригэдьиир киһи быһыытынан: «Эйигин аанньа киһи кэллэ диэбэппит. Бэбиэскэ аҕалбыт буоллаххына аҕал, бириэмэ күүппэт, хойутаан хаалыахпыт», — диэтим. Дьэ, онно соҕотох бэбиэскэни миэхэ туттарда. Сарсыарда 10 чааска Чурапчы военкоматыгар баар буол диэн суруллубут. Соҕотох миигин эрэ ыҥырбыттарыттан соһуйдум, уолуйдум даҕаны. Ол эрээри хаһан да хайыамый, ат туттара охсон айаҥҥа туруннаҕым дии.       Чурапчыттан Дьокуускайга, онтон Иркутскайга тиийдибит. Мальта диэн станцияҕа биир нэдиэлэ буоллубут. Миигин Минусинскайдааҕы кавалерийскай оскуолаҕа ыыттылар. Икки ый үөрэннибит. Онтон поеһынан арҕаа ыыттылар. Москва анныгар, сэрии ньиргийэн иһиллэр сиригэр тиийдибит. Наһаа чугас киирэн хааламмыт поезпыт балачча уһуннук кэннинэн анньан баран, дьэ, сүөкэннибит. Аппытын сиэппитинэн тыаҕа тахсыбыппыт кэннэ, үс шеренганан стройдаан диэн буолла. Бастакы икки шеренга билигин сэриигэ киирэр, үһүс шеренга аттары кытары хаалар буолла. Дьэ, ити курдук инники кирбиигэ тиийээт бокуойа суох сэриигэ киирбитинэн бардыбыт. Өстөөх ыга киирбит этэ, ону биһиги сэриилэрбит кыайан-хотон төттөрү охсубуттара. Онтон Сталинград таһыгар тиийдибит, мин сулууспалыыр 6-с кавалерийскай дивизиям 18-с полката трактор собуотун чугаһынан киирбит этэ. Фельдмаршал Паулюс 22 генераллаах, офицердардаах подвалтан тутуллан тахсыбытын көрбүтүм.     Сталинград кэнниттэн илиибэр маҥнайгы бааһырыыбын ылан Тамбов куорат госпиталыгар өр сыппытым. Миигин кытта сытар табаарыс уолаттарым бары үтүөрэн сэриигэ барар буоллулар. Мин илиим гипсэлээх да сырыттар, хамыыһыйаҕа киирэн табаарыстарбын кытары ыытын диэн көрдөстүм. Ону полковник врач: «Эн үһүс группалаах инбэлиит буолуоххун сөп. Сэриигэ барбаккын, ыраах тыылга үлэ фронугар барыаҥ», — диир. Мин буоллаҕына син биир табаарыстарбын кытары ыытыҥ диэн көрдөһөбүн. Онуоха биир майор быраас ыытыахха диэтэ, полковник да онно сөбүлэстэ уонна санныбын таптайан атаарда.   Фроҥҥа тиийэн сэриилэһэ сылдьан Одесса таһыгар эмиэ бааһыран хааллым. Хайдах буолбуппун адьас өйдөөбөппүн. Биирдэ өйдөммүтүм госпитальга сытар эбиппин. Дьонтон ыйыппыппын Москваҕа госпитальга сытаҕын, эйигин бөлүүн аҕалбыттара диэтилэр. Итиннэ уһуннук сытан эмтэнним. Онтон С.М.Буденнай аатынан оскуолаҕа ыыттылар, онон үрдүкү кавалерийскай оскуола курсана буолан хааллым. Үс аттаахпын. Биир офицердарга аналлаах үнкүүлүүр, биир үөрэнэр, биир преподавателлэр офицердары үөрэтэр аттара. Аттары биһиэхэ курдук өрүскэ киирэн сууйбаккын. Кырааҥҥа уу кэлэр, онно куруутун сууйабыт-тарыыбыт. Буденнай кэлэр буолла да 5 чааска турабыт, хаһаарымабытын  эргиччи стройдуубут. Семен Михайлович биэс-алта массыына арыалдьыттаах тиийэн кэлэр. Аттары барытын бэрэбиэркэлиир, ардыгар хаамтаран сиимтэрэн көрөр. Биирдэ миэхэ тиийэн кэллэ. Мин соһуйбут курдук турдаҕым буолуо. «Не бойся, солдат!» — диэн баран санныга таптайда. Онтон: «Казах?» — диэбитигэр мин: «Я не казах, товарищ маршал. Я  якут», — диэтим. Аппын имэрийэн көрдө уонна: «Молодец!» диэн баран дивизия командирыгар миэхэ махталла биллэр диэн бирикээстээтэ.    1945 сыл бэс ыйыгар Кыайыы парада буолбута. Кавалерийскай оскуола курсаннара музыканан хаамар-сиэлэр аттарбытын сууйан-тараан, киэргэтэн парадка бардыбыт. Мавзолейга Сталин, маршаллар тураллар этэ. Мин көрдөхпүнэ түөстэрэ барыта ньаалбааны баайбыт курдук килэйэн олорор. «Ураа!» хаһыытыы-хаһыытыы ытыстарын таһыналлар. Биһиги эмиэ «Ураа!» хаһыытыы-хаһыытыы иннилэринэн дьигиһитэн аастыбыт, диэн Иван Николаевич кэпсээнин түмүктээбитэ. Дьыллар, күннэр ааһыахтара. Кыайыы парадыгар кыттыы диэн улахан чиэс, хайҕал. Онон И.Н.Диодоров кэпсээнин кэлэр көлүөнэ дьон киэн тутта, кэрэхсии ааҕыахтара дии саныыбын».    Биир дойдулаахпыт Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа Диодоров Иван Николаевич сэрии  кутаатын ортотунан ааһан, историческай параадка кыттан, этэҥҥэ төрөөбүт дойдутугар эргиллэн кэлэн, эйэлээх олоҕу тутуһан, дьоһун олоҕу олорбута. Кини аатын билигин үрдүктүк тутан оҕолоро, сиэттэрэ салҕыыллар. Улуу Кыайыыны уһансыбыт, эйэлээх олоҕу аҕалсыбыт биир дойдулаахтарбыт сырдык ааттарынан киэн туттабыт, сүгүрүйэбит, махтанабыт!    Туһаныллыбыт матырыйаал: Николай  Максимов «Кыайыы парадыгар кыттыбыт саха саллаата” , «Саха сирэ» хаһыат,  2010 с. муус устар  9 күнэ.