Быйыл бэс ыйын 6 күнүгэр улуу суруйааччы А.С.Пушкин төрөөбүтэ 225 сыла бэлиэтэнэр.Бу күн 2011 сыллаахтан  Арассыыйа бэрэсиэдьиэнэ Владимир  Путин ыйааҕынан Нуучча тылын күнүнэн биллэриллибитэ. Пушкин  айымньылара омугуттан, сааһыттан, итэҕэлиттэн тутулуга суох араас көлүөнэҕэ ааҕыллаллар,биһирэнэллэр,  аан дойду норуоттарын тылларыгар тылбаастаналлар. Үтүөҕэ  иитэр  кэрэ остуоруйаларын  оҕо-аймах барыта  сөбүлүүр,  айылҕа кэрэ көстүүлэрин, таптал туһунан суруйбут иэйиилээх  хоһоонноро аахпыт эрэ киһини барытын долгутар, өйтөн- сүрэхтэн сүппэт дьикти күүстээхтэр.  Улуу суруйааччы Александр Сергеевич Пушкин төрөөбүтэ  225 сыллаах үбүлүөйүн көрсө «Пушкиҥҥа сүгүрүйэн»  Чурапчы улууһун суруйааччылара, олохтоох ааптардара А.С.Пушкиҥҥа анабыл  уонна өлбөт-сүппэт  хоһооннорун көҥүл тылбаастарын ааҕыҥ, сэргээҥ!

Ты в день печали был мне дан.

Когда подымет океан

Вокруг меня валы ревучи,

Когда грозою грянут тучи —

Храни меня, мой талисман.

В уединенье чуждых стран,

На лоне скучного покоя,

В тревоге пламенного боя

Храни меня, мой талисман.

Священный сладостный обман,

Души волшебное светило…

Оно сокрылось, изменило…

Храни меня, мой талисман.

Пускай же ввек сердечных ран

Не растравит воспоминанье.

Прощай, надежда; спи, желанье;

Храни меня, мой талисман.

Харыстаа миигин, мин ымыым,

Харыстаа, үүрүллүү кэмигэр,

Кэмсинии,хомолто күнүгэр

Эн буолтуҥ мин булан ылыым.

Акыйаан, баҕар, таһымныы

Тулабар буурҕаны ытыйдын,

Этиҥнээх чаҕылҕан дапсыйдын –

Харыстаа миигин, мин ымыым.

Кый ыраах да сылдьыым,

Соҕотох чуҥкуйар да буолуум,

Уоттаах да сэриигэ түбэһиим –

Харыстаа миигин, мин ымыым.

Ытык сыдьаайа албынныы

Ис кутум алыптаах сулуһа,

Таҥнарда,тимирдэ саҕахха…

Харыстаа миигин, мин ымыым.

Ол эрэн сүрэх бааһыныын

Ахтылҕан сүппэккэ сылдьыаҕа.

Быраһаай, эрэл, утуй, баҕа,

Харыстаа миигин, мин ымыым.

               Василий Петров — Айыл

К  Чаадаеву

Любви, надежды, тихой славы

Недолго нежил нас обман,

Исчезли юные забавы,

Как сон, как утренний туман;

Но в нас горит еще желанье,

Под гнётом власти роковой

Нетерпеливою душой

Отчизны внемлем призыванье.

Мы ждем с томленьем упованья

Минуты вольности святой,

Как ждёт любовник молодой

Минуты верного свиданья.

Пока свободою горим,

Пока сердца для чести живы,

Мой друг, отчизне посвятим

Души прекрасные порывы!

Товарищ, верь: взойдёт она,

Звезда пленительного счастья,

Россия вспрянет ото сна,

И на обломках самовластья

Напишут наши имена!

Таптал, эрэл, аат-суол албына

Кылгастык өйбүтүн сүүйбүтэ,

Эдэр саас оонньуутун алыба

Сарсыарда туманныы сүппүтэ.

Ол эрэн, дьулуур баар өссө да,

Былаас ыар батталын аннынан,

Тууйуллар, тулуйбат дууһанан,

Дойдубут туһугар турарга.

Оо, күүскэ даҕаны күүтэрбит,

Күн көҥүл күндээрэн тахсарын,

Эдэр уол эрэллээх тапталын

Күүтэрин кэриэтэ кэтиирбит.

Көҥүлгэ тардыһар эрдэххэ,

Сүрэхпит төлөнүн, тулуурун,

Доҕоруом, дойдуга аныахха,

Дууһабыт үрдүккэ дьулуурун.

Табаарыс, эрэн үүнүө, тыгыа

Дьол уоттаах умсулҕан сулуһа,

Россия тиллиэ, өрө тыллыа –

Сууллубут былаас үрдүтүнэн

Биһиги ааппыт суруллуо!

        Василий Петров — Айыл

Я вас любил: любовь еще, быть может…

Я вас любил: любовь еще, быть может,
В душе моей угасла не совсем;
Но пусть она вас больше не тревожит;
Я не хочу печалить вас ничем.
Я вас любил безмолвно, безнадежно,
То робостью, то ревностью томим;
Я вас любил так искренно, так нежно,
Как дай вам Бог любимой быть другим.

                                             1829 г.

Эйигин таптыырым, тапталым баҕар,

Умулла илик буолуо дууһабар,

Ол эрэн кини эйигин сааратар,

Аймыыр, тыытар, хомотор буолбатар.

Эйигин таптыырым, кистии, кэлтэйдии,

Кыбыста, саһа, күүтэ, күнүүлүү,

Эйигин аналыҥ, ааньалга тэҥнии,

Бу мин курдук таптаатар, көмүскүү.

                Василий Петров — Айыл

К *** (Я помню чудное мгновенье…)

Я помню чудное мгновенье:

Передо мной явилась ты,

Как мимолетное виденье,

Как гений чистой красоты.

В томленьях грусти безнадежной,

В тревогах шумной суеты,

Звучал мне долго голос нежный

И снились милые черты.

Шли годы. Бурь порыв мятежный

Рассеял прежние мечты,

И я забыл твой голос нежный,

Твои небесные черты.

В глуши, во мраке заточенья

Тянулись тихо дни мои

Без божества, без вдохновенья,

Без слез, без жизни, без любви.

Душе настало пробужденье:

И вот опять явилась ты,

Как мимолетное виденье,

Как гений чистой красоты.

И сердце бьется в упоенье,

И для него воскресли вновь

И божество, и вдохновенье,

И жизнь, и слезы, и любовь.

1825 г.

 К*

Мин дьикти түгэни өйдүүбүн:

Иннибэр эн баар буолбутуҥ,

Көтүмэх көстүүнү көрөбүн –

Кэрэттэн кылбаар чулуутун.

   Санааргыыр да муҥа ыалластын,

   Сүпсүллэр түбүк көрүстүн,

   Истэрим өр нарын куоласкын,

   Көрөрүм түүлбэр дьүһүҥҥүн.

Сыл – хонук. Ыспытым  ырабын

Ытыллар тыалга сөрөөммүн.

Умунтум эн нарын куоласкын,

Таҥара кэрэ дьүһүҥҥүн.

   Түҥ  тыаҕа, арахсан сырдыктыын

   Аргыыйдык сыыллар ол сахпар

   Суохтара күн аайы, айар тыын,

   Харах уута,олох, таптал.

Уу кутум тылынна уһуктан:

Иннибэр эн бу  баар буоллуҥ,

Көтүмэх көстүүнү санатан,

Кэрэттэн кылбаар чулуутун.

   Дуоһуйа тэбиэлиир сүрэхтиин

   Тилиннэ миэхэ саҥаттан

   Барыта: күн аайы, айар тыын,

   Олох, харах уута, таптал.

 Семен Феоктистов- Сэргэх Сэмэй

   Зимний вечер

Буря мглою небо кроет,

Вихри снежные крутя;

То, как зверь, она завоет,

То заплачет, как дитя,

То по кровле обветшалой

Вдруг соломой зашумит,

То, как путник запоздалый,

К нам в окошко застучит.

Наша ветхая лачужка

И печальна и темна.

Что же ты, моя старушка,

Приумолкла у окна?

Или бури завываньем

Ты, мой друг, утомлена,

Или дремлешь под жужжаньем

Своего веретена?

Выпьем, добрая подружка

Бедной юности моей,

Выпьем с горя; где же кружка?

Сердцу будет веселей.

Спой мне песню, как синица

Тихо за морем жила;

Спой мне песню, как девица

За водой поутру шла.

Буря мглою небо кроет,

Вихри снежные крутя;

То, как зверь, она завоет,

То заплачет, как дитя.

Выпьем, добрая подружка

Бедной юности моей,

Выпьем с горя: где же кружка?

Сердцу будет веселей.

1825 г.

Хаар үрдүн тибии тыал ытыйар

Халлааны хараҥа сабардыыр,

Ардыгар кыыл буолан улуйар

Ардыгар оҕолуу ыйылыыр.

Сороҕор даҥмытын көтүтэ

Соломо сабыыны сахсыйар

Хонуктуур айанньыт кэриэтэ

Холуоннук түннүгү тоҥсуйар.

Биһиги самнархай ыыспабыт

Хараҥа бүрүүкээн иһийэр,

Бу тоҕо түнүккэ сыстаҥҥын

Харааста санньыйдыҥ, эмээхсиэн?

Эбэтэр бу буурҕа салгытар

Эйиигин доҕоччуок улуктуу,

Эрийэр эн сабыҥ тыаһыгар

 Эбэтэр нуктуугун, утуктуу.

Иһиэххэ аһыахха дьэ, дьүөгээ

Иринньэх саастарым аргыһаа

Куруускам ханнаный, иһиэххэ

Кутурҕан баттатан, үөрүөххэ.

Ыллаарыый, күөх чыычаах чуумпутук

 Уҥуоргу  муораҕа олоҕун,

Ыллаарыый, кэрэ кыыс туһунан

Уу баһа сарсыарда киирэрин.

Хаар үрдүн тибии тыал ытыйар

Халлааны хараҥа сабардыыр,

Ардыгар кыыл буолан улуйар

Ардыгар оҕолуу ыйылыыр.

Иһиэххэ аһыахха дьэ, дьүөгээ

Иринньэх саастарым аргыһаа

Куруускам ханнаный, иһиэххэ

Кутурҕан баттатан, үөрүөххэ.

          Анна Барашкова — Айылҕаана

    Я пережил свои желанья…

Я пережил свои желанья,

Я разлюбил свои мечты;

Остались мне одни страданья,

Плоды сердечной пустоты.

Под бурями судьбы жестокой

Увял цветущий мой венец —

Живу печальный, одинокой,

И жду: придёт ли мой конец?

Так, поздним хладом поражённый,

Как бури слышен зимний свист,

Один — на ветке обнажённой

Трепещет запоздалый лист!..

Пушкин, 1821 г.

Баҕабын аһары түһэммин

 Ырабын мин аны сирэбин,

Иччитэх сүрэҕим иҥэрэн,

Хааллаҕа аҥардас эрэйим

Кураххай дьылҕабар хаарыллан,

Кэҕиннэ кэрэмэс сэбэрэм

Бу курус олоххо тууйуллан,

Мин эмиэ сүтэрим  тириэ дуу.

Ол тэҥэ хаһыҥҥа  үлүйэн,

Кыһыҥҥы силлиэни иһиллээн,

Сыбыдах лабааҕа соҕотох

Титириир чороҥ тоҥ сэбирдэх.

     Анна Барашкова — Айылҕаана

ПушкиҥҥаУлуу Пушкин – поэзия чыпчаала.Поэт айбыт хоһооннороӨйтөн-сүрэхтэн суураллыбат,Олох дьиҥнээх дьиктитинХоһуйбута хомоҕойун.

 Улуу ньуучча  талба тылынанТапталы нарыннык туойбута,Татыйаана кэрэтин, ырааһынЧыпчылыйар  түгэҥҥэ көстөрАйылҕа бэлэҕэр холообута.

Оҕолуу  уйан тапталаКүүтэр-ахтар ньээҥкэтэ –Дьүөгэ дэнэр Арыыната,Бэл дьаамсык уһун, унньуххай ырыатаЭдэр Пушкин дууһатын таарыйара…

Оо, Пушкин, поэт Пушкин!Үйэлэри уҥуордаан, өлбөөдүйбэтКэрэ, дьикти, көмүс суруктарынЭдэри-эмэни, араас омугуАбылыы, ааҕылла, угуйа туруохтун.                               Евдокия  Дьячковская – ИэйэА.С.Пушкин «Евгений Онегин» хоһоонунан романа,   Г.И.Макаров-Дьуон Дьаҥылы тылбааһа. Аудио кинигэни ааҕаллар Чурапчытааҕы аграрнай -техническай  колледж  устудьуоннара. Истиҥ, сэргээҥ! https://youtu.be/O2HZ_bkXWhEУлуу Пушкин айымньыларын  сахалыы  тылбаастара: https://youtu.be/y_sdilnwy1M?si=6C1lClH9w3YtOSUK